Het is na iedere terreuraanslag in het Westen weer raak: ook het aantal anti-moslimincidenten stijgt. Ze zijn –in tegenstelling tot veel aanslagen– niet dodelijk, maar komen wel steeds vaker voor. „Dat kan geen toeval meer zijn”, zegt Ibtissam Abaâziz. „We zien een structureel patroon, dat ook in landen als Frankrijk en Engeland te zien is. De slachtoffers zijn vooral islamitische vrouwen en de daders witte mannen.”

Abaâziz is een van de gezichten achter de stichting Meld Islamofobie, die vorig jaar in het leven is geroepen en onlangs haar eerste jaarverslag publiceerde. Ze voerde woensdag het woord tijdens een debat in Amsterdam over islamofobie.

Dat debat was al eerder gepland, maar kreeg door de aanslagen in de Verenigde Staten en Frankrijk extra urgentie. Tegelijk vroegen verschillende mensen op sociale media zich af of zo’n debat nu wel nodig was. Islamofobie? Laat de islam eerst de homofobie in eigen gelederen aanpakken, was de teneur van die reacties.

Zwart-witdenken

Toch wordt het probleem dat het meldpunt op de agenda wil zetten, breed onderkend. Aanslagen dragen zelfs bij aan de verergering van het probleem: het zwart-witdenken in de maatschappij neemt toe. Ook de rijksoverheid en de politie erkennen het probleem. Zo is het sinds kort officieel mogelijk om bij een aangifte bij de politie de categorie ”moslimdiscriminatie” aan te vinken.

Tot zover weinig onenigheid. Maar die is er wel als het gaat over de vraag hoe deze vorm van discriminatie genoemd moet worden. Een overgevoelige moslim noemt iets misschien islamofobie terwijl het gewoon kritiek op zijn religie betreft.

De grens tussen islamofobie en religiekritiek is inderdaad een discussiepunt, stelt Abaâziz. „Maar feit is dat er ook sprake is van structurele uitsluiting. Eén van de gevolgen daarvan is dat burgerrechten voor moslims ingeperkt kunnen worden, zodat moslims bijvoorbeeld geen eigen scholen meer mogen oprichten.”

Antropoloog Martijn de Koning van de Radboud Universiteit Nijmegen gaat nog een stapje verder. In recente publicaties verdedigde hij dat er zelfs sprake is van racisme richting moslims. Woensdag hield hij dat standpunt overeind.

Ook al vormen moslims geen apart ras, toch past die zwaarbeladen term volgens hem op wat er feitelijk gebeurt. „Racisme heeft historisch gezien lang niet alleen met biologische verschillen te maken. Het gaat niet alleen om kritiek op de islam, maar het gaat er om dat op basis van die kritiek een specifieke bejegening van een groep wordt gekozen. Dat gebeurde met de Joden ook.”

De vraag is of het verhaal van racisme niet een brug te ver is. Dat vindt althans Jan Jaap de Ruiter, arabist van de Universiteit Tilburg. Hij diende De Koning woensdag van repliek. „Zijn verhaal is te simpel, alsof er allemaal arme moslims zijn die in een slachtofferrol worden gedrongen, terwijl ze hun stem niet kunnen laten horen.”

Moslims laten zich juist volop horen, is de ervaring van De Ruiter. „Kijk naar de Rotterdamse burgemeester Aboutaleb, naar het PvdA-Kamerlid Marcouch, of zelfs naar een salafist als Abou Hafs. Hun stemmen klinken luid en duidelijk.”

Geloofwaardig

Dat het racismeverhaal moslims onnodig in een slachtofferrol duwt, werd woensdag ook van islamitische zijde onderschreven. „De eerste generatie moslims klaagt het minst, terwijl zij niets hadden toen ze hier kwamen. Kunnen we constateren dat jonge moslims veel meer in een slachtofferrol kruipen dan hun ouders dat deden?”, vroeg radicaliseringsexpert Halim Madkouri zich af.

En dan is er nog het punt dat er in de islamitische gemeenschap zelf óók veel mis is, stelde de Turks-Nederlandse moslim Mehmet Sahin. „Als islamitische gemeenschap moeten wij eerst antisemitisme en homofobie in eigen kring ter discussie durven stellen. Dan komen we veel geloofwaardiger over als we het over islamofobie hebben.”

Veel onenigheid kortom, over hoe het probleem geclassificeerd moet worden. Tegelijk is het voor de meeste mensen wel duidelijk dat er actie moet worden ondernomen. In feite gebeurt dat ook al: de mogelijkheid om bij de politie moslimdiscriminatie apart te registreren, is daar een voorbeeld van.

De stichting Meld Islamofobie ziet een andere oplossing: moslims moeten hun rechten luid en duidelijk opeisen – precies wat mensen als Aboutaleb, Marcouch en Abou Hafs al doen. „Laat je stem horen”, zegt Ibtissam Abaâziz van het meldpunt. „Dan kun je uiteindelijk verandering teweegbrengen.”

Voorbeelden islamofobie

AMSTERDAM (RD). Welke incidenten zijn islamofoob? Stichting Meld Islamofobie geeft een aantal voorbeelden in het onlangs verschenen jaarverslag.

• Een man knijpt een islamitische vrouw in haar billen in een volle tram. „Kijk eens wat ze onder die hoofddoeken verstoppen!”, roept hij door de tram. De politie wil geen aangifte opnemen.

• „Als het nu 1940 zou zijn dan had Hitler dit probleem (de islam, JH) allang opgelost, maar nu doen wij dat voor hun.” Uit een dreigbrief die bij moskeeën in Tilburg werd bezorgd.

• Een man gooit een molotovcocktail naar een moskee in Enschede op een moment dat er veel mensen in de moskee aanwezig zijn.