Timmermans uitte in december al zijn zorgen over onder meer de aanstelling van rechters bij het Grondwettelijk Hof in Polen en wetten die de onafhankelijkheid van dit hof inperken. Die bezorgdheid is er ondanks maanden van intensieve gesprekken met de eurosceptische regering nog steeds. „Helaas”, aldus Timmermans, die zei dat de waarschuwing „focus” aan de vervolggesprekken moet geven.

„De constructieve gesprekken moeten nu vertaald worden in concrete stappen om de risico’s voor de rechtsstaat weg te nemen”, zei Timmermans woensdag. „Laat ik duidelijk zijn: de Commissie wil zich niet mengen in politieke discussies in Polen, maar helpen een oplossing te vinden. Het gaat ons als hoeder van de EU-verdragen om het verdedigen van de rechtsstaat.”

Het is eerste keer dat Brussel gebruikmaakt van de rechtsstaatprocedure, een bevoegdheid die het sinds 2014 heeft. De stap die nu is genomen wordt een Opinie genoemd en dient om de bezorgdheid officieel te maken. Dat zou eigenlijk vorige week al gebeuren, maar dat werd uitgesteld omdat er signalen waren dat een oplossing in zicht was.

Als Polen niet met een adequate reactie komt, kan Brussel aanbevelingen doen, zoals het opleggen van een deadline om de bekritiseerde wetten aan te passen. Als het Oost-Europese land die niet opvolgt zou het zijn stemrecht in de EU (tijdelijk) kunnen kwijtraken.

Polen is bepaald niet gecharmeerd van de Europese kritiek en opperde onlangs naar het Europees Hof van Justitie te stappen om de rechtmatigheid van het Brusselse besluit te laten toetsen.De Poolse minister van Justitie Zbigniew Ziobro noemde de Opinie in een reactie „eenzijdig”. „Ik ben verrast en bedroefd door de verklaring van de Europese Commissie, die de kans heeft gehad om te zien dat de regering naar een compromis aan het kijken was.” De Poolse premier Beata Szydlo heeft volgens Timmermans gezegd de dialoog voort te willen zetten.