”Pesters hebben ook een probleem!?” (RD 24-5). Bij een dergelijke kop in de krant hoef je bijna niet meer verder te lezen. Meteen is duidelijk vanuit welke (onjuiste!) vooronderstellingen geschreven wordt over pestgedrag. Wie toch de moeite neemt het artikel te lezen, wordt bevestigd in dit vermoeden.

Er wordt verondersteld dat pestgedrag te maken heeft met een tekort aan sociale vaardigheden. Dat gaat dan op voor zowel slachtoffers als de daders. De oplossing wordt vervolgens logischerwijs gezocht in het verlengde hiervan. Een sociale vaardigheidstraining (SOVA-training), eventueel aangevuld met een weerbaarheidstraining moet uitkomst bieden. En natuurlijk, een luisterend oor, veilige opvang, aandacht, complimenten en waardering voor het kind.

Allemaal prima zaken! Fijn als dit aanwezig is in een gezin en in andere verbanden waarin het kind opgroeit. Alleen het heeft niet veel met pestproblematiek te maken.

Pesten is al zo oud als de zondige mensheid. De SOVA-trainingen zijn van recenter datum maar gaan ook al heel wat jaren mee op scholen en in de hulpverlening. Als orthopedagoog in de jeugd-GGZ heb ik die trainingen gegeven. Bovendien ben ik er als moeder bij betrokken geweest toen één van onze kinderen dergelijke trainingen volgde. Het waren gezellige bijeenkomsten, soms ook waardevol. Maar niet omdat de kinderen daar zo sociaal vaardig van werden. En nog minder omdat er een oplossing geboden werd voor de pestproblematiek.

Arme Femke (het gepeste meisje uit het artikel), die de adviezen ter harte neemt, een stevige lichaamshouding aanneemt en vriendelijk vraagt aan haar pesters waarom ze dat doen. Ze geeft daarbij een sociaal vaardige ik-boodschap, door te vertellen wat ze er van vindt zonder verwijten te maken.

Arme Femke. Ze doet haar best en past de aangeleerde regeltjes keurig toe, maar helpen zal het waarschijnlijk niet. De kans is groot dat ze op haar gezicht zal gaan, letterlijk of figuurlijk. Want het ging Femkes pesters namelijk niet om haar sociale vaardigheden.

Nu even naar de daders. Volgens het artikel zijn zij ook slachtoffer. Ik citeer: „Zij kunnen door sociaal onaangepast gedrag later veel problemen krijgen in onder andere werk en relaties.” Weer dat ongenuanceerd uitgaan van een verband tussen sociale vaardigheden en pesten. Deze veronderstelling klopt gewoon niet. Veel (vroegere) pesters blijken zich prima te kunnen handhaven in allerlei sociale verbanden en bereiken niet zelden een leidinggevende positie.

Oorzaken

Maar als het niet aan de sociale vaardigheden ligt, waar moeten we dan de oorzaken en oplossingen zoeken als het gaat om pestgedrag? Het antwoord is niet ingewikkeld en helaas ook niet hoopgevend. En ik neem aan ook niet bepaald nieuw voor de lezer van een christelijke krant. Mensen zijn nu eenmaal niet goedaardig. Zelfs niet neutraal. Wat schaven aan sociaal gedrag en gebreken op dit terrein opheffen, raakt niet de kern. Iedereen die eerlijk naar zichzelf en anderen kijkt, begrijpt dit.

Wat willen we graag zien dat (onze) kinderen wél goed zijn. Of dat ze slachtoffer zijn van wat dan ook wanneer ze verkeerd gedrag vertonen. Helaas zijn onze kinderen echter mensen.

Kijk naar de wereld en zie wat mensen elkaar aandoen. Kijk naar onze eigen maatschappij en zie wat wij mensen elkaar aandoen. Op alle niveaus is sprake van pestgedrag. Soms moorden we elkaar daarbij uit. Dan noemen we dat oorlog. Vaker nog maken we elkaar kapot met woorden en gedrag, of dat nu in de politiek is, in onze werkkring of gewoon in de kerkelijke gemeente.

Ga vervolgens naar het schoolplein en kijk hoe onze kinderen met elkaar omgaan. En realiseer je dat je naar geen onbekende wereld staat te kijken.

Oplossing

Nu terug naar het probleem van het pesten. Is er eigenlijk wel een oplossing? Alleen een radicale vernieuwing door Gods Geest maakt een mens immers goedaardig en op de juiste manier sociaal vaardig? Dat klopt, en voor niemand mag dit een teleurstellende boodschap zijn. Dat vooropgesteld.

Tegelijkertijd wil ik wat praktische tips geven. Niet zozeer als orthopedagoog, maar als iemand met inmiddels wat levenservaring.

In de opvoeding: erken dat mensen –en dus ook kinderen– niet goed zijn. Kinderen hebben niet alleen waardering, liefde en complimenten nodig, maar ook correctie. En een realistisch mensbeeld, zowel als het gaat over anderen áls over zichzelf.

Voorkom verder zoveel mogelijk situaties waarin kinderen in een groep aan elkaar overgeleverd worden. Dat kinderen dagelijks met weinig toezicht in grote aantallen en structuurloos op het schoolplein losgelaten worden, is behoorlijk naïef. Als alle mankracht en energie die nu gestoken wordt in SOVA-trainingen en weerbaarheidstrainingen gestoken zou worden in het verkleinen van klassen, het spreiden van groepen die het schoolplein op gaan en zorgen voor voldoende deskundig toezicht, zou er al heel wat gewonnen zijn.

Beschouw pesters niet als slachtoffer maar pak ze serieus aan. Hun gedrag is ontoelaatbaar! Onbegrijpelijk dat zij er vaak vanaf komen met een gesprekje. Ze leren meer van stevige consequenties en het is ook rechtvaardiger ten opzichte van de kinderen die de dupe zijn. Pak de problemen aan daar waar ze zich voordoen.

Nogmaals: dit vereist voortdurend toezicht en betrokkenheid. Een hele uitdaging voor de leerkracht of de leider van een groep. Maar mijns inziens de meest kansrijke manier om een voor ieder kind veilige omgeving te creëren met een minimum aan pestproblematiek.

De auteur is orthopedagoog en moeder van drie jongeren.