Nigeriaanse christenen worden door twee groepen bedreigd, zegt theoloog prof. Yusuf Turaki uit de midden-Nigeriaanse stad Jos. In het noordoosten is Boko Haram actief, in centraal-Nigeria de Fulani, een etnische groep van vooral veehoeders. Beide groepen grijpen volgens Turaki terug op het Sokoto Kalifaat, een machtig, islamitisch rijk dat zich in de 19e eeuw over met name het huidige Nigeria uitstrekte.

„Boko Haram is geen nieuw fenomeen, maar de voortzetting van een oud ideaal”, zegt de Nigeriaanse hoogleraar, die deze week op uitnodiging van Open Doors in Nederland was. „De leiders van het Sokoto Kalifaat maakten zuiderlingen al tot slaven. Daar gaan Boko Haram en de Fulani nu mee verder.”

De Fulani zeggen dat nergens met zoveel woorden, maar volgens Turaki weet ieder die de Nigeriaanse geschiedenis kent genoeg. „De Fulani streven de verovering van midden-Nigeria na, dat inmiddels overwegend christelijk is. Hun voorouders zijn in de uitvoering van dat doel door de de komst van de kolonisale machten gehinderd.”

De strijd tussen Fulani en ander volken wordt in de regel geduid door te wijzen op twisten over land of andere onderlinge rivaliteit.

„Ja, dat zijn de excuses voor geweld. De Fulani zeggen bijvoorbeeld dat christenen koeien hebben gedood en dat ze daarom als represaille mensen vermoorden. Alsof het normaal zou zijn dat je de dood van een koe met de dood van mensen vergeldt.

Kijk, we hebben lange tijd in overwegende vrede geleefd met de Fulani, maar sinds een aantal jaar zien we de agressiviteit van de Fulani enorm toenemen. Er komen volksgenoten uit landen als Mali en Niger naar Nigeria om mee te strijden. Dan vraag ik me af wat daarachter zit. En ze zijn goed bewapend.”

Wordt dit gevoelen over de Fulani in Nigeria breed gedeeld?

„O ja. En het is belangrijk om tegen hen op te staan. Nog altijd framen Nigeriaanse media veel acties van de Fulani ten onrechte als vergeldingsacties.”

Hoe komen de Fulani volgens u aan hun geavanceerde wapens?

„Ik weet het niet; ze komen over de grens. En wie controleert die?” Hij lacht. „Er is een hoop sabotage en corruptie in mijn land.”

Volgens u zijn christenen het belangrijkste doelwit van Boko Haram en de Fulani. Toch maakt Boko Haram juist ook veel islamitische slachtoffers.

„Boko Haram strijdt niet tegen de staat, maar tegen christenen. Dat is zonneklaar. Als christenen gevangen genomen worden door militanten van Boko Haram, moeten ze zich subuut bekeren.”

Toch valt Boko Haram zeer geregeld militaire en politiedoelen aan.

„Dat is onderdeel van hun propaganda-oorlog. Duidelijk moet zijn dat wie niet voor hen is, tegen hen is. Om dezelfde reden sturen ze hun zelfmoordterroristen naar plaatsen waar gemakkelijk veel slachtoffers gemaakt kunnen worden, zoals markten. Wie er dan gedood worden, maakt niet zoveel uit.”

Het hogere doel van een kalifaat heiligt de middelen?

„Exact.”

Geregeld zijn ook moskees of imams doelwit van aanslagen. Waarom?

„Omdat Boko Haram de islam niet meer als religie aanhangt, maar als ideologie. Iedereen die het met hun dogma’s niet eens is, moet uit de weg. Ik weet van jongens die van Boko Haram aan hun vader toestemming moesten vragen om tot de militie toe te 
treden. Als hij weigerde, moesten de jongens hun eigen vader doden.”

Boko Haram lijkt op de terugtocht te zijn.

„De groep is de afgelopen tijd inderdaad gedecimeerd, maar zeker nog niet verslagen. Ook daarbij spelen sabotage en corruptie een rol. Ik ken verhalen over helikopters die ladingen voedsel en wapens dropten, bestemd voor Boko Haram. En het leger merkte niets.” Weer lacht hij.

Ziet u oplossingen?

„De staat laat het afweten wat betreft de veiligheid. Dan moeten christelijke gemeenschappen voor hun eigen veiligheid gaan zorgen. God zal de wijsheid geven hoe ze daarmee moeten omgaan.”

Moeten christenen de wapens opnemen?

„Ze moeten hun verantwoordelijkheid nemen. Als één man een hele kerk kan uitmoorden, dan heeft die kerk zijn verantwoordelijkheid niet genomen.”

Daar wordt door christenen van bijvoorbeeld de Kerk van de Broederen in het noordoosten van Nigeria heel anders over gedacht. Zij zeggen: we vergelden geen kwaad met kwaad en aanvaarden ons lijden.

„We hebben in Nigeria een theologisch probleem. Westerse zendelingen hebben een op Augustinus geïnspireerd idee van pacifisme overgebracht, gepaard met een individualistisch wereldbeeld. Maar over de waarden van de geméénschap is nooit nagedacht. Hoe moet de christelijke gemeenschap bijvoorbeeld overleven temidden van een vijandige omgeving? De kerk zal ook voor de volgende generatie zorg hebben te dragen.”

Gebed is daarvoor niet voldoende?

„Gebed moet één van de middelen zijn, maar daarnaast moeten we verstandige beslissing nemen. Als persoon ben ik pacifist: je mag niemand doden. Maar als de gemeenschap besluit dat we ons moeten verdedigen, dan moet dat. Een gemeenschap heeft een andere verantwoordelijkheid dan een individu.”

Hoe zou zo’n gemeenschappelijk besluit tot stand moeten komen?

„Op lokaal niveau moeten verschillende kerken samen besluiten welke stappen ondernomen moeten worden. De Anglicaanse Kerk kan bijvoorbeeld niet op eigen houtje zeggen dat er zelfverdedigingsgroepen moeten komen. Ze moet eerst in overleg met de andere kerken.”

Helpen gesprekken tussen moslims en christenen ook?

„Ja, maar niet in de huidige vorm van een dialoog. Nu beperkt het zich vaak tot een uitwisseling van standpunten. Maar christenen moeten aan de moslims vragen: wat bedoel je precies met de jihad? Wat betekent dat voor ons? En andersom moeten moslims vragen hoe christenen de jihad en de sharia ervaren. Dan onstaat er een gemeenschappelijke basis.”

Ben u optimistisch over het slagen van dergelijke gesprekken?

„Natuurlijk, zolang we elkaar maar zien als schepsels van God. Daarin moet het respect voor elkaar gefundeerd zijn. We moeten leren dat de humaniteit voorafgaat aan dogma’s, religie, cultuur, wetenschap en wat niet al. Als een religie leert dat mensen gedood moeten worden, is die door mensen verkracht en niet van Boven. En vanuit een menselijke omgang met elkaar zullen zowel christenen als moslims betere beoefenaars van hun religie zijn.”