In Zutphen en Nijmegen heeft Vitens al bronnen moeten sluiten omdat de zuivering er door vervuiling van de bronnen heel erg duur werd. „Wij merken nu de nadelige effecten van de overbemesting van de jaren zestig. Meer en meer locaties in ons grondgebied zijn vervuild. Op de helft van de locaties waar grondwater wordt gewonnen in Nederland voldoet het niet aan de Europese richtlijnen, waardoor we het niet op de meest eenvoudige en goedkope manier kunnen zuiveren.”

Er zijn tien drinkwaterbedrijven in Nederland, waarvan Vitens het grootste is met 5,5 miljoen klanten in Friesland, Overijssel, Flevoland, Gelderland en Utrecht. De drinkwaterbedrijven zijn nutsbedrijven: ze zijn niet uit op winst, maar werken kostendekkend. Vitens is een grondwaterbedrijf, wat betekent dat alle water voor de bereiding van drinkwater uit de grond wordt gehaald.

Bemesting

„De grootste bedreiging voor de oppervlakte- en grondwaterkwaliteit zijn de antropogene stoffen, de chemische stoffen die je in het ruwe, ongezuiverde water aantreft”, zegt Declercq. „Het gaat dan vooral om restanten van bemesting, gewasbeschermingsmiddelen, diergeneesmiddelen, menselijke geneesmiddelen en microplastics. Ze komen in het oppervlaktewater terecht en sijpelen door naar het grondwater. Een deel van de vervuiling blijft in de bodem achter, waardoor het grondwater meestal schoner is dan het oppervlaktewater. Maar ook in het grondwater vind je een breed scala aan lichte verontreinigingen.”

Als grondwater van goede kwaliteit is, volstaat een relatief eenvoudige zuivering. „Je voegt zuurstof aan het water toe en laat het door een eenvoudig filter van zand gaan. Het is een milieuvriendelijk en goedkoop proces. Het spoelwater wordt hergebruikt of aan de natuur teruggegeven.” Als je er ook allerlei chemische stoffen uit moet halen, moet je membraanfilters en actieve koolfilters gebruiken. „Door die extra filters wordt de waterzuivering duurder, kost die meer energie en heb je meer afvalwater”, zegt Declercq.

Over de kwaliteit van het drinkwater hoeft de klant zich geen zorgen te maken, zegt zij. „Die kan erop vertrouwen dat het drinkwater van de beste kwaliteit is: drinkwater wordt gecontroleerd op 65 parameters en wordt iedere dag gemeten. Wij gaan er prat op dat het Nederlandse drinkwater een van de beste kraanwaters van de hele wereld is.”

Vitens heeft oktober vorig jaar een nieuw productiebedrijf geopend langs de Overijsselse Vecht bij Dalfsen. Hier wordt het grondwater rechtstreeks gevoed door een nabijgelegen rivier. Dit zogeheten oevergrondwater is van mindere kwaliteit dan gewoon grondwater. „De waterzuivering is daar dan ook vier keer duurder dan de zuivering van het grondwater dat op de Veluwe wordt opgepompt. Wij hebben berekend dat we alleen al in ons gebied 15 tot 20 miljoen euro per jaar extra aan de waterzuivering moeten uitgeven door de vervuiling van de bronnen. Dit zijn kosten waarvoor de belastingbetaler opdraait.”

Er is naast de geldkant ook de principekant, vindt ze. „Waarom zou je de Nederlandse ondergrond zo laten verloederen? Waarom zou je de kostbare bronnen vervuilen als het niet nodig is, als je weet dat je maatregelen kunt nemen om ze te beschermen?”

Er zijn per regio aan drinkwater gerelateerde regels nodig, stelt de topvrouw van Vitens, ook omdat de ondergrond economiseert. „Vroeger had je twee spelers in de ondergrond: de aardgas- en oliemaatschappijen en de grondwaterbedrijven. Nu willen allerlei bedrijven bodemlagen doorboren: voor afvalwaterinjecties, CO2-opslag en bodemenergiesystemen en straks misschien ook voor schaliegaswinning. Bij al die activiteiten bestaat het risico dat de bodem en het grondwater vervuild raken. In drinkwatergebieden moet het drinkwater vooropstaan, doorboor daar dus niet de grondlagen. Er blijft heel veel grond over voor andere activiteiten. Een schone bodem is niet alleen nodig voor de drinkwatervoorziening. Die is ook voor de landbouw van belang. In Nederland hebben we een van de meest vervuilde bodems van Europa.”

Flint

Dit jaar is volgens haar een belangrijk jaar voor de bescherming van de drinkwaterbronnen: er komen veel regels aan. Zo wordt de mestwetgeving deze zomer geëvalueerd, wordt er een besluit genomen op Europees niveau over het bestrijdingsmiddel glyfosaat en wordt er een landelijke Structuurvisie Ondergrond opgesteld en provinciale omgevingsvisies.

Goede afspraken maken per regio kan volgens haar wel. „Wij hebben net in de provincie Gelderland een constructieve overeenkomst getekend waarin provincie en Vitens afspreken om de bronnen schoon te houden. Ook in de provincie Overijssel staat er een omgevingsvisie in de steigers waarin drinkwater bovenaan staat.”

„Het water in Nederland is van goede kwaliteit, laten we dat zo houden. Laatst nog kwam in het nieuws hoe in de stad Flint in de staat Michigan door laks beleid rondom oude leidingen honderdduizenden inwoners jarenlang water dronken dat te veel lood bevatte. Door die verontreiniging is er in die stad nu geen drinkwater meer beschikbaar; dat is zo vervuild dat het niet meer bruikbaar is. Je moet natuurlijk niet willen dat de volgende generaties de rekening betalen omdat wij het grondwater hebben verkwanseld aan economische activiteiten aan de bovengrond.”

Waterleven scoort matig tot slecht

Circa de helft van de bronnen voor het winnen van drinkwater in Nederland voldoet niet aan de Europese Kaderrichtlijn Water.

De ecologische waterkwaliteit is bijna overal matig tot slecht, de score goed voor het waterleven wordt maar bij drie ”waterlichamen” gehaald. Waterlichamen zijn de ruimtelijke eenheden, zoals beken, meren, rivieren en kanalen, waar metingen worden gedaan voor de Europese Kaderrichtlijn Water. Deze richtlijn is sinds eind 2000 van kracht en moet ervoor zorgen dat de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater op orde komt.

De opwarming van de aarde leidt tot ademnood bij waterdieren, bleek onlangs uit een publicatie in Global Change Biology. Een team van ecologen van de Radboud Universiteit en Cardiff University beschrijft dat warm water de zuurstofbehoefte van dieren aanjaagt, waardoor ze problemen krijgen om voldoende zuurstof op te nemen voor groei of reproductie. Uiteindelijk kunnen ze stikken. Bij een watertemperatuur die 2 graden stijgt, worden al sterke effecten gevonden.

Vitens recyclet stoffen die uit het water worden gezuiverd zo veel mogelijk. Zo wordt in Friesland humuszuur uit het grondwater gehaald. Humuszuur is een afbraakproduct van veen dat het water een bruine kleur geeft. Het is een krachtige grondverbeteraar. Boeren in Overijssel gebruiken het humuszuur dat Vitens uit het water zuivert op hun land. Bij een proef met mais in het Gelderse Haarlo, door meststoffenleverancier Triferto, bleek dat humuszuur tot een betere wortelontwikkeling leidt (zie foto).

serie

Vervuild Nederland

Het milieu in Nederland gaat achteruit. In een serie worden de gevolgen en oplossingen geschetst. Vandaag deel 2: grondwater en oppervlaktewater.