Vrijdag verscheen bij uitgeverij De Geus in Breda de Nederlandse vertaling van een nieuw boek (prijs € 21,95) van genoemde ex-politicus: ”En de zwakken ondergaan wat ze moeten ondergaan?”. De ondertitel luidt: ”Hoe Europa de stabiliteit in de wereld bedreigt”. De auteur laat vanuit zijn ‘dwarse ideeën’ nog eens zijn licht schijnen over de schuldenproblematiek die de eurozone in de voorbije jaren voortdurend in de greep hield en het voortbestaan van de muntunie zelfs ernstig in gevaar bracht.

Varoufakis (1961), opgeleid als wiskundige en statisticus en gepromoveerd in de economische wetenschap, trad begin 2015 aan als minister, na de verkiezingsoverwinning van de linksradicale partij Syriza van aanvoerder Alexis Tsipras. Hij zorgde voor onrust in de Europese arena door zijn harde opstelling bij de onderhandelingen over het oplossen van de malaise in Griekenland. Al na zes maanden, toen hij politiek in een volstrekt geïsoleerde positie verkeerde, diende hij zijn ontslag in.

De vroegere minister draait het uiteraard om. Hij verwijt juist Europa een onwrikbare houding. Vooral de Duitsers, met zijn collega Schäuble voorop –„de legendarische dr. Wolfgang Schäuble”, zoals hij die aanduidt– moeten het ontgelden.

Toen hij kind was ervoer Varoufakis van Duitse zijde steun in de strijd tegen de militaire junta in zijn land. Vorig jaar, bij zijn eerste officiële bezoek aan Berlijn, weigerde Schäuble hem bij de ontvangst de hand te drukken. De Griekse bewindsman zag het als het „symbolische bewijs” dat Europa in een halve eeuw ingrijpend is veranderd. Over voorstellen van zijn kant om de hervormingsplannen te versoepelen en een streep te halen door een deel van de schuldenlast, viel niet te praten.

Mieren en krekels

Wat was de oorzaak van de crisis? Varoufakis verwijst naar een fabel over mieren en krekels die volgens hem de opvatting op dit punt van „Duitsland en het protestantse noordwesten van Europa” weergeeft. „Griekse krekels vertikten hun werk te doen, en op een dag kwam de zomer die ze met hun geleende geld hadden gevierd abrupt ten einde. De calvinistische mieren moesten hen en nog een paar andere Europese krekels uit de problemen halen. Toen kregen de mieren te horen dat de Griekse krekels hun schuld niet wilden terugbetalen. Ze wilden blijven genieten van het goede leven. (…) Die krekels moesten een lesje krijgen, anders zouden andere Europeanen, die niet uit hetzelfde hout als de mieren waren gesneden, ook het idee krijgen dat ze het er maar van konden nemen.”

Aan deze passage voegt Varoufakis toe dat tijdens de eerste vergadering op het ministerie van Financiën in Berlijn een Duitse staatssecretaris, „met een zweem van duistere agressie” vroeg: „Wanneer krijg ik mijn geld terug?”

Varoufakis beschuldigt de zogeheten trojka, die namens EU, ECB en IMF toezag op uitvoering van de saneringsmaatregelen, van „fiscale waterboarding.” In zijn optiek: Griekenland kreeg als slachtoffer telkens op het nippertje net voldoende middelen om in leven te blijven en formeel geen betalingsachterstand op te lopen. „Zo ging de marteling door en werd de regering volledig onder controle gehouden.”

Duitsland hanteerde als uitgangspunt: schuld is schuld en moet dus betaald worden. Daar stelde Varoufakis tegenover: „Onbetaalbare schuld zal nooit worden betaald, tenzij die met beleid is geherstructureerd.” Eerst schuldverlichting en daarmee een groeispurt op gang brengen, daarna aflossen, bepleitte hij. „Het voorstel kreeg niet de minste bijval.” De kern van het overlevingsplan voor de Grieken was in zijn waarneming: wij geven jullie „de grootste lening uit de geschiedenis, op voorwaarde dat jullie je nationale inkomen inkrimpen op een manier die sinds de druiven der gramschap niet meer te zien is geweest. Een slim kind van acht jaar had kunnen inzien dat zo’n redding niet goed kon aflopen.”

Volgens de auteur heeft de echte oorzaak van de crisis te maken met de uitvinding van de euro. Het Europese volk raakt door die gemeenschappelijke geldeenheid steeds meer verdeeld. „De paradox van deze onenigheid veroorzakende eenheidsmunt” benoemt hij als het thema van zijn boek. Hij gaat daarbij ver terug in de historie. Hij beschrijft uitgebreid, met daarbij zijn commentaar, onder meer het stelsel van Bretton Woods, het mondiale wisselkoersmechanisme van na de Tweede Wereldoorlog, de ontmanteling daarvan door het besluit dat Amerika’s toenmalig president Nixon in augustus 1971 afkondigde, de lange weg naar de oprichting van de Europese Monetaire Unie (EMU), de wereldwijde financiële crisis die in 2008 uitbrak en de politiek van de Europese Centrale Bank (ECB).

Voedselbonnen

Varoufakis herhaalt aan het einde van het boek een reeks maatregelen die in zijn visie een betere aanpak zouden zijn dan het door de internationale geldschieters opgelegde saneringsbeleid. Zo pleit hij voor één bankgebied met één bankautoriteit in de eurozone. Hij wil dat eurolanden een deel van hun schuld moeten kunnen omwisselen voor obligaties tegen een extreem lage rente. Er dient in Europa een grootschalig investeringsprogramma te komen, dat een omvang heeft van 8 procent van het gezamenlijk bruto binnenlands product (bbp), om de groei te bevorderen. En verder denkt de ex-minister aan een noodprogramma in de strijd tegen armoede, met de garantie dat alle burgers toegang hebben tot de eerste levensbehoeften en met het uitdelen van Europese voedselbonnen. De Europese Commissie moet dit financieren.

In het nawoord klinkt de waarschuwing: „Europa heeft de wereld de afgelopen honderd jaar al tweemaal in een verschrikkelijk moeras getrokken. Dat zou weer kunnen gebeuren.” Maar: „Het is nog niet te laat. We hebben alles nog te verliezen.”