Staatssecretaris Nijs zint op een list om dat geld terug te vorderen. Zeker is wel dat ze niet alles zal opeisen. Administratieve fouten zouden buiten schot moeten blijven. Het geld dat ze terugvordert, moet worden verdeeld over onderwijsinstellingen wie niets te verwijten valt.

De staatssecretaris van Onderwijs zei dat donderdag in reactie op de publicatie van het rapport van de commissie–Schutte. De commissie van het vroegere Tweede–Kamerlid, die sinds mei 2003 instelllingen op fraude of misbruik van overheidsgeld heeft onderzocht, concludeerde dat hogescholen in de jaren 1998 tot 2002 43,6 miljoen euro ten onrechte hebben ontvangen. Het middelbaar beroepsonderwijs kreeg ten onrechte 11,2 miljoen en de universiteiten 3,6 miljoen.

Tien instellingen lijken volgens de commissie willens en wetens de grenzen van de wet te hebben overschreden. Grootste boosdoener is de Hogeschool Zeeland die abusievelijk 11.775.964 euro ontving. De hogeschool kreeg miljoenen voor een korte opleiding van Spaanse studenten. De studenten hoefden daarvoor niet naar Zeeland te komen. Het was een van de constructies waarmee instellingen hun financiële armslag hebben verruimd. Nijs was erg geschrokken van dat bedrag.

Volgens de commissie heeft zij bij 70 procent van de 152 instellingen waarvan zij de boeken controleerde, weinig of geen onregelmatigheden geconstateerd. Zij meent dat de regels en de controle op de naleving ervan niet afdoende waren. Instellingen handelden in strijd met de wetgeving, zonder dat dat volgens de commissie in de meeste gevallen moet worden bestraft. Schutte verwijt de betrokken departmenten (Onderwijs en Landbuw) dat ze onvoldoende op signalen van fraude hebben gereageerd.

Bij zeven instellingen kon het werk, dat is begonnen in mei 2003 en 10 miljoen euro heeft gekost, niet tijdig worden afgerond. Daartoe behoren grote hogescholen als Fontys, InHolland en Amsterdam. Van die groep heeft de Hogeschool van Amsterdam met 9.808.516 euro het meeste geld ten onrechte ontvangen.

De commissie wijst erop dat instellingen niet tijdig aan het onderzoek wilden meewerken. Er kwam vooral tegenwerking van accountants van de instellingen. De commissie schakelde minister Zalm (Financiën) in om medewerking af te dwingen. Uiteindelijk lukte dat. Schutte adviseert staatssecretaris Nijs het onderzoek bij de zes hogescholen en één instelling voor middelbaar beroepsonderwijs voort te zetten.

De Tweede Kamer steunt Nijs als zij besluit zoveel mogelijk van de 58 miljoen terug te eisen. „Het is tijd om schoon schip te maken. De gehele onderwijssector is erbij gebaat, als de naam wordt gezuiverd", vindt het Tweede–Kamerlid Joldersma (CDA). Schutte krijgt complimenten voor zijn werk. De LPF noemt Schutte streng maar rechtvaardig. De ChristenUnie constateert dat hij de onderste steen boven heeft gehaald. De SGP mikt op een snelle afronding van het onderzoek. Alleen de PvdA is kritisch. Het oordeel van Schutte is veel te hard, vindt Tweede–Kamerlid Tichelaar. De commissie heeft ten onrechte ook veel gevallen meegenomen die aan onduidelijke regels te wijten zijn.

Dat is ook de mening van de HBO–raad, de brancheorganisatie van de dertig instellingen die over de schreef gingen (driekwart van het totale aantal leden). Het hoger beroepsonderwijs verzet zich tegen terugvordering. De helft van het bedrag van 44 miljoen zou Nijs niet terug moeten vragen, vindt voorzitter F. Leijnse. Dat bedrag ontvingen de hogescholen als gevolg van de onduidelijke bekostigingsregels. Hogescholen zijn van plan zich met juridische procedures tegen terugvordering te verzetten.

De Hogeschool Zeeland kwam meteen in het geweer. Het college van bestuur stapt naar de rechter, omdat het oordeel van Schutte de school ernstig zou schaden. De conclusie dat de instelling in strijd met de wet heeft gehandeld, moet van tafel.