Het vriendenstel Oskars Krumins en Aigars Rubezis uit Letland liet zich eind vorig jaar door een homoseksuele predikant trouwen. Voor de media gold de verbintenis als het eerste homohuwelijk van de Baltische staten.

Met de ceremonie, die geen enkele wettelijke betekenis had, wilden de twee mannen hun jarenlange vriendschap bezegelen. Maar natuurlijk was het ook een eerste stap in de strijd voor erkenning.

De Letse minister voor Familiezaken vond het maar niets. Hij betwijfelde of de regering in Riga ooit een geregistreerd partnerschap gaat erkennen. Hij noemde homoseksualiteit „onnatuurlijk".

Letland is een van de acht nieuwe EU–lidstaten die ruim veertig jaar communistisch waren. Homo’s konden er meestal uitsluitend in privé–kringen „zichzelf" zijn. Ook op het conservatieve Cyprus en Malta, de andere twee toetreders, was homoseksualiteit tot enkele jaren geleden onbespreekbaar. In veel van de komende EU–leden misbruikten de politie en andere autoriteiten bepaalde wetten om homo’s te intimideren.

Met het lidmaatschap van de Europese Unie zijn alle tien nieuwelingen verplicht stappen te ondernemen. Want Brussel verbiedt de discriminatie van personen met een andere seksuele voorkeur.

„De toetreding tot de Europese Unie heeft een breekijzerfunctie voor de homo–emancipatie", stelt de Nederlandse politica Joke Swiebel. De vertrekkend PvdA–Europarlementariër leidt de lobbygroep voor homorechten bij het Europees parlement. Ze vergelijkt de situatie in de nieuwe EU–landen met Nederland na de Tweede Wereldoorlog, toen homo’s het COC oprichtten als reactie op de jaren van onderdrukking.

In tegenstelling tot Nederland zijn het in de nieuwe lidstaten echter nauwelijks homobewegingen, maar vooral progressieve of liberale politici die de motor van de emancipatie vormen. In Slovenië bijvoorbeeld bereidt de centrum–linkse regering een homohuwelijk voor.

De ex–Joegoslavische republiek is het dertiende Europese land dat een wettelijke verbintenis tussen personen van hetzelfde geslacht mogelijk maakt. De kleine balkanstaat neemt daarmee meteen een voorsprong op sommige oude EU–leden, die hoogstens een soort partnerregeling bespreekbaar achten.

Afgezien van het adoptierecht krijgen homo’s in Slovenië dezelfde rechten als een getrouwd heteropaar. „Er bestaat nog te veel weerstand tegen adoptie door homo’s. Om de wet een eerlijke kans te geven hebben wij dat recht buiten beschouwing gelaten" stelt de initiatiefneemster, parlementarïer Alenka Kovsca. Zij erkent dat de politiek soms meer wil dan de maatschappij kan accepteren.

Het parlement van het aartskatholieke Polen stemde nog in 2001 tegen de invoering van een homohuwelijk. Recentelijk sprak zich 56 procent van de Polen tegen een legalisatie van homoverbintenissen uit.

Wettelijk gezien worden homo’s in Polen al lang niet meer vervolgd. „Het grootste probleem is de wijdverspreide homofobie bij de bevolking", aldus de wetenschapster Constance Ohms, die voor de Europese Unie het geweld tegen homo’s onderzoekt.

Volgens de Europese federatie van lesbiennes en homo’s, ILGA, is van alle nieuwe leden de kans in Polen het grootst om beledigd of verbaal aangevallen te worden. Homoseksuelen durven niet met hun gezicht op de televisie, omdat ze kunnen worden ontslagen, als ze worden herkend.

Toch komen ook uit Polen de eerste positieve signalen. De tolerantie in de steden neemt toe. Het aantal horecagelegenheden voor homo’s groeit gestaag. De Poolse minister voor Gelijke Behandeling toont zich een groot pleitbezorger voor een soort homohuwelijk.

„Het is bijna afgezaagd om te stellen dat de uitbreiding een grote uitdaging vormt. Maar op het gebied van discriminatie geldt dit in het bijzonder", stelde de onlangs vertrokken EU–commissaris Diamantopoulou van Sociale Zaken. „Ervoor te zorgen dat de wettelijke aanpassingen in de praktijk worden omgezet, dat blijft een belangrijke taak".