Dat betekent dat de melkveestapel volgend jaar gedwongen wordt verkleind. Hoe hoog het percentage voor een individueel bedrijf uitpakt, wordt volgend jaar zomer bepaald. Boeren hebben tot 2018 de tijd om koeien weg te doen.

Dat blijkt uit de langverwachte uitwerking van het fosfaatrechtenstelsel, dat staatssecretaris Van Dam (Economische Zaken) donderdag naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. De fosfaatrechten worden verhandelbaar: stoppende boeren kunnen ze verkopen aan collega’s die willen uitbreiden. Bij elke toekomstige transactie wordt 10 procent afgeroomd.

Zodra de fosfaatproductie van de melkveestapel weer onder het Europese plafond is gekomen, zal de overheid rechten die bij verhandeling vrijkomen opnieuw uitgeven. Het is nog niet bekend aan welke voorwaarden bedrijven moeten voldoen om een met succes een beroep op die rechten te kunnen doen.

De fosfaatrechten werden vorig jaar op 2 juli door Van Dams voorganger Dijksma aangekondigd, toen duidelijk werd dat de fosfaatproductie door de melkveehouderij te groot werd. Het aantal melkkoeien nam de afgelopen jaren gestaag toe, in de aanloop naar de afschaffing van de melkquotering op 1 april 2015. In 2015 produceerde de Nederlandse veehouderij (koeien, varkens, kippen en overige) 176,3 miljoen kio fosfaat. Dat is 3,4 miljoen kilo boven het door Europa vastgestelde fosfaatplafond.

De fosfaatproductie door de melkveehouderij –die verantwoordelijk is voor het overschot– moet daarom met 4 procent krimpen, heeft het ministerie berekend. Omdat bedrijven met veel grond –die niet bijdragen aan het fosfaatoverschot– en knelgevallen worden gecompenseerd, zal het uiteindelijke afromingspercentage op bedrijfsniveau tussen 4 en 8 procent liggen.

Door de fosfaatproductie weer onder het plafond te brengen, behoudt Nederland de vrijstelling (derogatie) om extra mest per hectare uit te rijden.

Van Dam heeft de afgelopen maanden uitvoerig over het fosfaatrechtenstelsel overleg gevoerd met partijen uit de melkveehouderij en zuivel. Ook de stichting Natuur en Milieu zat daarbij aan tafel.

Van Dam erkent dat de invoering van het stelsel „ingrijpende” gevolgen heeft voor de melkveehouderij, maar vindt het onvermijdelijk. „Met dit stelsel weten we zeker dat we de mestproductie terugdringen. We creëren duidelijkheid voor de komende jaren en daar is iedereen in de sector bij gebaat.”

SGP-Kamerlid Dijkgraaf heeft ernstige bezwaren tegen het plan van Van Dam. Hij wijst er onder meer op dat de staatssecretaris geen onderscheid maakt tussen bedrijven waar de veestapel na 2 juli vorig jaar wel is uitgebreid en bedrijven waar dat niet is gebeurd. „Voor de SGP is dat onacceptabel.” Hij laakt verder het feit dat het afromen in de toekomst doorgaat, ook nadat de fosfaatproductie weer beneden het plafond is gekomen. „Een vorm van onteigening waarvoor niet langer een maatschappelijk dringende reden is”, aldus Dijkgraaf. De knelgevallenregeling is in de ogen van het Kamerlid te beperkt.

Boerenorganisatie LTO, de agrarische jongerenorganisatie NAJK en de brancheorganisatie van de zuivelindustrie NZO noemen het voorgestelde fosfaatrechtenstelsel „noodzakelijk maar zeer ingrijpend”. Zij hadden liever een peildatum gehad die eerder lag dan 2 juli 2015, zodat bedrijven die niet of beperkt zijn gegroeid konden worden ontzien.

De VVD is tevreden dat de sector nu weet waar ze aan toe is. „Hoewel de invoering van fosfaatrechten geen makkelijke keuze is, vinden wij het goed dat de sector nu eindelijk weet waar zij aan toe is.” Ook de PvdA is tevreden. „Wij hebben veel vertrouwen in de melkveehouderij. Wij zien de toekomst in duurzame melkveesector waarbij de dieren de wei in kunnen, de mest over het eigen land kan worden uitgereden en de dieren voer krijgen dat dichtbij is geproduceerd.”

CDA’er Geurts stelt: „Het is goed dat er nu iets op tafel komt van het kabinet, maar veel te laat. De invoering van fosfaatrechten gaat zwaar vallen bij de melkveehouders.” Grashoff (GroenLinks) vindt dat Van Dam een unieke kans laat liggen om de intensieve veehouderij aan te pakken en weidegang wettelijk te verankeren.