Als het aan Zekai Tanyar ligt bouwen Syriërs met geld uit Europa hun eigen steden in Turkije. Europa heeft immers geld en Turkije heeft genoeg plaats. Hij schuwt controversiële ideeën niet als het om de vluchtelingscrisis gaat. Hij weet ook waar hij over spreekt: de 63-jarige emeritus predikant vertrok in januari met zijn vrouw naar het Griekse eiland Lesbos om de vluchtelingencrisis op Europese bodem te zien. In zijn woonplaats Izmir ziet hij het leed van vluchtelingen dagelijks met eigen ogen. Een gesprek op een terrasje in de stad.

Syrische steden in Turkije, dat klinkt vreemder dan het is, zegt hij. „Wij hebben genoeg ruimte. We kunnen deze vluchtelingen niet jarenlang in armoedige omstandigheden laten leven. In eigen steden kunnen de Syriërs hun eigen economie opbouwen.

Ik snap ook wel dat het onwaarschijnlijk is dat dit plan wordt uitgevoerd. Wij hebben hier intern een enorme chaos, en ik weet ook niet of Europa dit plan ziet zitten. Deze wereld is vol van belangen en macht. We zijn geschokt door kinderoffers in vroegere culturen, maar we zien dat mensen het vandaag de dag nog steeds niet erg vinden om andere mensen op te offeren. Niemand wil iets van zijn eigen geluk inleveren.”

Tanyar, die een moslimachtergrond heeft, was meer dan dertig jaar pastor van een gemeente in Izmir en verschillende malen voorzitter van de Alliantie van Protestantse Kerken. Hij zet zich in voor de vrijheid van de kerk en voor de mensenrechten.

Hoe beoordeelt u de Europese omgang met deze crisis?

„Europa doet niets. Het is ongelooflijk dat Europa niet was voorbereid op deze ramp. Iedereen had kunnen weten dat er een vluchtelingenstroom aan zat te komen. Waarom zou Turkije al die vluchtelingen tegenhouden? Europa had van tevoren kampen kunnen regelen en van daaruit gecoördineerd vluchtelingen tot Europa kunnen toelaten.”

De EU heeft juist kritiek op Turkije.

„Turkije zou zeker beter kunnen reageren op deze crisis, maar je moet niet vergeten dat er hier miljoenen vluchtelingen binnen gelaten worden. In het zuidoosten staan grote kampen.

Ik denk dat de Turken zich in het begin ook niet gerealiseerd hebben dat deze crisis zo lang zou duren. Ngo’s in Turkije staan nog in de kinderschoenen. Internationale organisaties hebben, door de paranoïde houding van de overheid, nog niet echt voet aan de grond kunnen krijgen. Turkije is in vele opzichten paradoxaal: aan de ene kant zijn we gastvrij en aan de andere kant legt de overheid onverantwoordelijke beperkingen op.”

Zijn hier kansen voor de kerk?

„Jazeker. Dit probleem is dichtbij. Onze omgang hiermee is een test voor ons. Ook de kerk van Turkije moet zich richten op wat God zegt en Wie Hij is: een God van liefde en compassie. We moeten huilen met hen die huilen. Leed negeren is geen Bijbelse optie.

Als Turkse kerk lopen we echter tegen verschillende problemen aan. Syrische christenen zijn meestal Syrisch-orthodox en opgegroeid met de gedachte dat zendelingen vanuit Turkije alleen maar uit zijn op hun geld. De orthodoxe kerk is bovendien erg nationalistisch. Daar komt bij dat er grote cultuurverschillen zijn.

Vluchtelingen hebben op dit moment meer nodig dan voedsel en dekens. Maar dat kunnen wij niet aan. De meeste leden van onze kerken zijn simpele mensen met een laag inkomen.

Je moet je voorstellen: het oosten van Turkije is een gebied zo groot als Nederland met maar drie kerken van ongeveer vijftien man. We zijn dus overvraagd.”

Veel Europese christenen zijn bang dat al die vluchtelingen hun cultuur bedreigen.

„Dat begrijp ik. Maar de geschiedenis leert dat culturen steeds veranderen. Wie weet hoe Europa er over vijftig jaar zonder die vluchtelingen uit zou zien. God eist niet dat we onze cultuur verdedigen, maar wel dat we anderen helpen. Bovendien, als we over gevaren spreken, geloof ik dat pornografie, eenzaamheid en de hele drugsscene nog veel grotere problemen zijn. Die ondermijnen immers sluipenderwijs onze cultuur.”

Wat is uw boodschap aan de kerk in Europa?

„De kerk moet zich realiseren dat vluchtelingen het Westen als christelijk zien, maar dat ze op hun weg naar Europa vaak door christenen slecht worden behandeld. De kerk moet laten zien wat het Evangelie werkelijk inhoudt. Wij kunnen vluchtelingen hier in Turkije een deken geven, maar wat herinneren ze zich van ons christenen als ze in Duitsland aangekomen zijn en onderweg alleen maar slecht behandeld zijn?

We moeten onze angst voor mensen aan de kant zetten en luisteren naar wat God en de vluchtelingen ons te zeggen hebben. We hebben al snel de neiging heel actief te worden, maar de taak van de kerk is het vooral om naar mensen te luisteren en hen lief te hebben. Daarin kan de kerk echt onderscheidend zijn.”

Dit is het derde deel in een serie over vluchtelingen in Turkije.