Hervormde vondst in een gereformeerd archief
BOURTANGE. Een geweldige vondst. Zo noemt de Oost-Groningse historicus Jochem Abbes (45) zijn ontdekking van hervormde notulen in een gereformeerd kerkarchief. „Mogelijk kan de inhoud bijdragen aan de geschiedschrijving van de hervormde gemeenten in Oost-Groningen.”
Op 5 januari nam de protestantse gemeente van Winschoten afscheid van de gereformeerde Vennekerk. De gemeente moest het kloeke, typische Doleantiegodshuis afstoten wegens geldgebrek.
Bij het opruimen kwamen de kerkrentmeesters een archiefkast vol banden en mappen tegen. Ze namen contact op met Abbes. Als regionaal historicus én als assessor van de classis Oost-Groningen van de Protestantse Kerk in Nederland had hij herhaaldelijk opgeroepen om bij gemeentefusies voorzichtig om te gaan met lokale kerkelijke archieven.
„Door het samengaan van de Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken in 2004 ontstonden nogal wat protestantse gemeenten. Soms raakten archieven daardoor op drift. Mensen met minder gevoel voor geschiedenis gooiden ze weg. Anderen weten niet meer waar ze zijn gebleven, of dumpten ze ergens thuis. Ik ben inmiddels op heel wat zolders en in fietsschuurtjes geweest om archieven te redden.”
Abbes toog in januari naar Winschoten. „Er bleek zo veel archiefmateriaal aanwezig dat ik het niet in één keer kon meenemen.” Inmiddels ligt het hele archief in de consistorie van het hervormde kerkje in Bourtange, waar hij als ouderling dient.
Tot verrassing van Abbes bevatte het archief niet alleen de stukken van de gereformeerde kerk van Winschoten vanaf haar oprichting in 1840 en van de gereformeerde classis Oost-Groningen sinds 1836. Hij trof óók de notulen aan van de hervormde ring Midwolda, „Nota bene vanaf 1816, het jaar van de invoering van het Algemeen Reglement. De notulen lopen tot in de eerste helft van de 20e eeuw, al ontbreekt helaas een deel van ongeveer 1854 tot 1896.”
Hoe verklaart u de vondst van hervormde notulen in een voormalige gereformeerde kerk?
„Ik denk dat de verklaring minder opzienbarend is dan ze lijkt. De hervormde en de gereformeerde classes zijn na 2004 gefuseerd. Vermoedelijk heeft de gereformeerde secretaris ze vanuit de hervormde classis meegenomen naar zijn archief.
De notulen geven theologische, kerkrechtelijke en maatschappelijke kwesties weer die predikanten uit de kring van Midwolda bespraken. De inhoud kan wellicht bijdragen aan de geschiedschrijving over de theologische ontwikkeling van de hervormde gemeenten in Oost-Groningen.”
Gaan de gereformeerde notulen bijdragen aan een herschrijving van de Afscheiding en de Doleantie in Oost-Groningen?
„Ik denk het niet, al is het mooi om te lezen dat ds. H. de Cock in 1836 op een classisvergadering aanwezig was. Bovendien ligt de geschiedschrijving van de afgescheiden kerken hier al behoorlijk vast. Gereformeerden hebben altijd meer de drang gehad zich te profileren. Van bijna elke gereformeerde kerk in de regio is wel een herdenkingsboek verschenen.
Ook heeft het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme de neiging om zich meer toe te leggen op de geschiedschrijving van de afgescheiden kerken. Daarom zou het mooi zijn als er meer aandacht komt voor de geschiedschrijving van hervormde gemeenten. Het is nauwelijks bekend dat verschillende orthodoxe predikanten uit de regio in de 19e eeuw hervormd bleven en bijvoorbeeld gestalte gaven aan het Reveil.”
