Er klonk grimmige taal, deze week vanuit Ankara richting Moskou. De Turken waarschuwden de Russen voor „zeer grote en ernstige consequenties” als Moskou niet direct ophoudt met bombardementen in het noorden Syrië.

Het valt echter niet te verwachten dat de Russen daaraan gehoor zullen geven. De Russische premier Dmitri Medvedev liet juist zaterdag in het Amerikaanse blad Time nog met zoveel woorden weten pas te zullen stoppen met de aanvallen als „onze bondgenoten in Damascus op een wenselijke manier vrede kunnen bereiken.”

De al lang bestaande spanningen tussen Turkije en Rusland liepen deze week verder op nadat bij luchtaanvallen in het noorden van Syrië twee medische posten en een school werden verwoest. Zeker vijftig burgers zijn daarbij omgekomen, terwijl tientallen anderen gewond raakten. Volgens activisten van de Syrische oppositie zitten de Russen achter de aanvallen. Turkije en Frankrijk herhaalden die claim later.

Ook de Franse directeur van Artsen zonder Grenzen, Mego Terzian, liet zich in dezelfde zin uit. „Het is óf de regering óf de Russische regering”, zei hij, doelend op de Syrische autoriteiten. Een van de getroffen medische posten werd gesteund door Artsen zonder Grenzen.

Moskou ontkende dinsdag categorisch iets met de aanvallen te maken te hebben.

Waarom staan Rusland en Turkije zo sterk tegenover elkaar?

Heel in het kort: de Russen beschuldigen de Turken ervan jihadisten de grens met Syrië over te sturen om IS en andere terreurgroepen te steunen. De Turken beweren op hun beurt dat de Russen enkel bezig zijn met het steunen van het Syrische regime en met het versterken van de positie van de Koerden in het noorden van Syrië. Dat is de Turken een doorn in het oog.

De Turkse minister van Buitenlandse Zaken, Ahmed Davutoglu, noemde de Koerdische Volksverdedigingsgroepen (YPG) maandag daarom een „Russisch instrument in Syrië.”

Het lijkt erop dat de eerste prioriteit van de Russen momenteel niet bij de bestrijding van IS ligt, maar bij het veiligstellen van de rompstaat Syrië voor het regime-Assad: het westelijk deel van het land. Om dat doel te bereiken, voeren ze vooral strijd met andere rebellengroepen. IS bevindt zich vooral in het oosten van Syrië.

Welke positie nemen de Koerden in het conflict in?

De YPG vormen de spil in het conflict in het noorden van Syrië. De milities worden gesteund door zowel Rusland als door de westerse anti-IS-coalitie onder leiding van de Verenigde Staten. De centrale gedachte daarachter is dat de vijand van mijn vijand mijn vriend is: de Koerden zijn een belangrijke speler in de strijd tegen IS.

Turkije heeft eveneens partij gekozen tegen IS, maar is nog feller gekant tegen de YPG, die het als een bedreiging van de binnenlandse veiligheid ziet. Ankara benadrukt voortdurend dat YPG de militaire tak van de op Turkse bodem actieve terreurorganisatie PKK is. Landen als de Verenigde Staten bestempelen de PKK wél, maar de YPG niet als terroristische organisatie.

Nu hebben recente Russische aanvallen tegen anti-Assadrebellen in het noorden van Syrië een chaotische situatie geschapen, waar de YPG garen bij spint. Ze veroveren dorpen en steden op door Turkije gesteunde rebellen en rukken daardoor op naar de Turkse grens. In reactie daarop is Turkije afgelopen weekend een offensief tegen Koerdische strijders begonnen.

Bijkomende angst van de Turken is dat de verwante Turkmenen verdreven worden uit het Koerdische gebied in Noord-Syrië.

Hoe groot is de kans op escalatie?

De Turken dreigden gisteren samen met bondgenoten grondtroepen te gaan inzetten in Syrië. Bij die bondgenoten moet dan allereerst aan Saudi-Arabië worden gedacht. Een dergelijke stap zou de Turken in directe confrontatie met de Russen brengen.

De kans dat de Turken werkelijk een oorlog met Rusland riskeren, is volgens sommige analisten echter klein. De gevolgen daarvan zouden catastrofaal zijn voor Turkije, maar overigens ook voor Rusland.

Stel dat de zaak uit de hand loopt, hoe groot is dan de kans dat ook de NAVO betrokken raakt?

Omdat de Turks-Syrische grens tegelijkertijd de grens van de NAVO met Syrië vormt, is die dan niet denkbeeldig. De NAVO kan het niet over zijn kant laten gaan als de Russen aanvallen op Turks grondgebied uit zouden voeren. Tegelijkertijd zal de NAVO er alles aan doen om een dergelijke confrontatie te vermijden. De vrees is vooral dat er een ongewilde escalatie zal plaatsvinden: dat een ongelukkig incident leidt tot actie en reactie.

Duidelijk is dat de NAVO in een lastig parket zit, omdat NAVO-lid Turkije tegenover de Koerden in Syrië staat, en de andere lidstaten juist met hen samenwerken. De gedachte is daarom wel dat de Russen het conflict gebruiken om de NAVO te verzwakken, door partijen intern verder tegen elkaar op te zetten. Duidelijk is in ieder geval dat de Russen niet rouwig om verdeeldheid binnen de NAVO zullen zijn.

De inmenging van de Russen in het conflict heeft de situatie voor het Westen sowieso een stuk lastiger gemaakt. De bestaande problemen tussen de Europese landen en Rusland raken zo vermengd met de strijd tegen IS, wat de laatste niet ten goede komt.

Wie zijn de belangrijkste bondgenoten van de Syrische president Assad?

Het regime in Damascus kan op steun rekenen van Iran, Rusland en de Libanese terreurbeweging Hezbollah. Iran is een sjiitische bondgenoot. De landen stonden zij aan zij tegen het regime van president Saddam Hussein van 1979 tot 2003. Toen Hussein in 1980 Iran binnenviel, kon Teheran rekenen op steun van Damascus.

Rusland en Syrië zijn sinds de Koude Oorlog bondgenoten. Rusland heeft nog altijd een strategisch belangrijke marinebasis in Syrië. Moskou staat te boek als de belangrijkste leverancier van wapens aan het Syrische leger.

De sjiitische beweging Hezbollah is een nauwe bondgenoot van Iran. Voor Hezbollah is Syrië een belangrijk doorvoerland voor wapens uit Iran.

En wie zijn de belangrijkste bondgenoten van de oppositie?

Behalve op de door de Verenigde Staten geleide anti-IS-coalitie kunnen Syrische oppositiegroepen op steun rekenen van Turkije, Qatar en Saudi-Arabië. Qatar en Saudi-Arabië zijn beide (overwegend) soennitische landen en steunen met name het Vrije Syrische Leger. Ankara kon voor de oorlog goed met het regime in Damascus overweg, maar wil nu dat Assad vertrekt.

Pater uit Aleppo: Hoelang, God, zult U ons vergeten?

De franciscaanse pater Ibrahim al-Sabagh werkt in de Noord-Syrische stad Aleppo, die de afgelopen tijd het middelpunt is van de strijd tussen het Syrische regime en oppositionele milities. Tegenover de rooms-katholieke hulporganisatie Kerk in Nood deed hij vorige week verslag van zijn recente ervaringen in de belegerde stad. Een selectie daaruit.

„Wat de voortdurende bombardementen aanrichten, laat zich raden: dood en verwoesting. Twee christenen kwamen om het leven; er zijn veel gewonden en er is veel schade aan huizen. (…)

Onze fraters zijn onmiddellijk polshoogte gaan nemen in de huizen waar de twee mannen waren gedood en hebben geluisterd naar de hartverscheurende ervaringen van moeders en vaders die ons vertelden wat er was gebeurd en over de angst waarin ze zich met hun kinderen verkeerden. We proberen in nauw contact te blijven met onze mensen, die bij ons om hulp aankloppen. (…)

De jihadisten bleven in de nacht van 4 op 5 februari raketten afschieten in reactie op een offensief van de regeringstroepen en hun bondgenoten. De inslagen troffen Midaan (een wijk, red.), waar de meeste mensen christen zijn. De verwoesting was volledig: de arme inwoners die zich daar nog bevinden, zijn weer dakloos. Probeert u zich in te denken wat deze gezinnen doormaken wanneer ’s nachts de raketten inslaan, zonder dat ze ook maar een idee hebben van wat er nog gaat gebeuren. (…)

Op een gegeven moment klopte een vrouw bij mijn aan; ze had haar baby in haar armen en vroeg hulp: ze vertelde dat er nog steeds mensen onder het puin lagen. Snikkend vroeg ze of iemand die stakkers wilde komen helpen, maar niemand had de moed om met haar mee te gaan. De gewonden bleven liggen en ook de dode lichamen, urenlang. (…)

In de ellende van deze dagen moet ik denken aan de psalm die zegt: „Hoelang o God, zult U mij vergeten?” Soms vraag ik me af: „Heeft de Heer ons verlaten?” We zijn op een punt waar het geloof tot op zijn grondvesten beeft, voor ons allen van de kleine kudde die nog over is in Aleppo.

Christus vroeg aan Saulus: „Waarom vervolgt gij Mij?” Het zijn woorden die duidelijk blijk gaven van Zijn verbondenheid met ieder deel van Zijn heilig lichaam. Hij is hier, lijdend aan het kruis en Hij wendt Zijn blik niet af van het lijden van Zijn volk; Hij is hier te midden van Zijn volk. Hij helpt Zijn mensen en Hij staat hen bij via de barmhartigheid en het mededogen van Zijn apostelen, al wordt hun moed soms zwaar op de proef gesteld en worden zij door verslagenheid bevangen bij het zien van wat hun kudde wordt aangedaan. Zo is het voor ons, franciscaner monniken. En daarom blijven we hier.”

Vrije Syrische Leger

In 2011 onstonden honderden rebellengroepen en -groepjes die de wapens opnamen tegen de Syrische president Bashar al-Assad. De meeste van hen scharen zich naar eigen zeggen onder de parapluorganisatie van het Vrije Syrische Leger (FSA). De groepen hebben een wereldlijke agenda en onderscheiden zich daarmee van islamistische rebellengroepen.

Jabhat al-Nusra

Jabhat al-Nusra is een filiaal van al-Qaida in Syrië, een radicaal-jihadistische beweging die vooral sterk aanwezig is in de noordwestelijke provincie Idlib. De groep heeft ook elders in het land echter stukken land onder controle. Jabhat al-Nusra staat tegenover IS en sluit vaak allianties met andere rebellengroepen, zowel isla­mistische als seculiere. IS komt voort uit al-Qaida, maar beide groepen hebben een eigen agenda. Al-Qaida heeft niet zozeer de territoriale aspiraties van IS en vindt de laatste bovendien te radicaal.

Islamitische Staat (IS)

De jihadistische IS heeft in delen van Syrië en Irak een kalifaat uitgeroepen. Zelf­verklaarde hoofdstad van de groep is Raqqa in Syrië. De terreurbeweging is ook actief aan de grens met Turkije.

Volksverdedigingsgroepen YPG

De Koerdische Volksverdedigingsgroepen zijn vooral bekend onder het Koerdische acroniem YPG. Er is ook een vrouwenbataljon actief: de YPJ. De YPG is de sterkste Koerdische militie in Syrië, met naar eigen zeggen zo’n 50.000 strijders. Ze controleert grote gebieden langs de Syrisch-Turkse grens en riep in januari 2014 zelfs een autonome regio uit: Rojave. De YPG wordt gezien als gewapende tak van de Koerdische Arbeiderspartij (PKK). De PKK geldt in veel westerse landen als terroristische organisatie.

Syrisch Democratische Strijdkrachten

De Syrische Democratische Strijdkrachten zijn een in oktober 2015 ontstane alliantie van verschillende groepen met Koerdische, soennitisch-Arabische en christelijke achtergrond. De Koerden domineren de beweging echter verregaand, waarbij er veel overloop is met de YPG. De groep heeft enkele succesvolle aanvallen uitgevoerd tegen IS.