President François Hollande stelde een grondwetswijziging daartoe voor na de aanslagen in Parijs op 13 november vorig jaar, waarbij 130 mensen om het leven kwamen.

De grondwetswijziging kwam er echter maar met een kleine meerderheid door: 162 Franse volksvertegenwoordigers stemden voor, terwijl 148 parlementariërs tegen stemden. Met name de linkse oppositie was fel gekant tegen het voorstel, maar ook binnen de regering rommelde het. Vorige maand stapte Hollandes minister van Justitie, Christiane Taubira, uit protest tegen deze wijziging op. Ze noemde de maatregel symbolisch en stelde dat het in de praktijk niets zou uithalen.

Het springende punt voor Taubira en veel van de oppositie is dat de grondwetswijziging Frankrijk zou opdelen in verschillende groepen: de echte Fransen die onvoorwaardelijk Frans zijn omdat hun nationaliteit niet afgepakt kan worden omdat ze ander staatloos worden, en de Fransen met een dubbele nationaliteit.

Genaturaliseerde Fransen, die elders zijn geboren, konden hun nationaliteit al verliezen, een maatregel die in de afgelopen jaar meermalen werd toegepast. Nieuw is dat nu ook mensen die in Frankrijk zijn geboren en getogen hun paspoort kunnen verliezen.

Taubira noemde de maatregelen daags na haar aftreden in haar pamflet ”Murmures à la jeunesse” (”Een stille wenk aan de jeugd”) een product van „maniakken van de uitsluiting” en „geobserdeerden van de uitzetting.” „Hoe zou de wereld er uitzien als elk land ongewenste burgers uitzet? Moeten we dan een soort afvalland creëren om dergelijke mensen te huisvesten?”

Een ander pijnpunt van tegenstanders zijn de herinneringen die de wet oproept aan het Franse Vichybewind tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat regime nam in vier jaar tijd aan 15.000 Fransen hun nationaliteit af, meest Joden. Parlementariër Charles de Courson van centrumpartij UDI noemde de grondwetswijziging dinsdag „een verraad aan de geschiedenis van mijn vader, een verzetsstrijder, die als terrorist is bestempeld door de nazibezetter.”

Premier Manuel Valls hield echter vol dat de grondwetswijziging een noodzakelijke maatregel in de strijd tegen het terrorisme was. „Tegenover de terreur, tegenover de dreiging, die niet eerder zo prangend was, (…) is het nemen van dergelijke maatregelen noodzakelijk.”

De grondwetswijziging is onderdeel van een pakket maatregelen in de strijd tegen terreur, waaronder een verlenging van de noodtoestand, die eigenlijk 26 februari zou aflopen. Het hele pakket kwam er woensdag door met 317 stemmen voor en 199 tegen.

De Franse maatregel rond het afnemen van paspoorten is niet uniek. In december nam Australië nog een soortgelijke wet aan. Ook in Nederland is het mogelijk de nationaliteit af te nemen van iemand die is veroordeeld voor „een misdrijf gericht tegen de veiligheid van het koninkrijk.” Dat betreft bijvoorbeeld een oorlogsmisdrijf of terrorisme.

Maart vorig jaar maakte de Tweede Kamer het bovendien mogelijk om ook voorbereidingen van terreur reden te laten zijn om het Nederlanderschap te ontnemen. Daarbij moet worden gedacht aan deelname aan terroristische trainingskampen.

Omdat het Europees Verdrag Inzake Nationaliteit bepaalt dat een nationaliteit niet kan worden ontnomen als de betrokken persoon daardoor staatloos zou worden, gaat het ook in Nederland de facto enkel om intrekking van een dubbele nationaliteit. Onder anderen SGP-Kamerlid Dijkgraaf pleitte er in maart echter voor staatloosheid niet bij voorbaat uit te sluiten.