Het proces is de afgelopen periode in een stroomversnelling geraakt. Dat leidde ertoe dat de drie gemeenten Bureau Seinstra Van de Laar onderzoek lieten doen naar de beste manier om samen te werken. Volgens het Culemborgse adviesbureau is een directe bestuurlijke fusie beter dan een geleidelijk proces of een ambtelijke fusie als tussenstap, omdat deze optie het duidelijkst is.

„Bestuurders, politici, medewerkers, inwoners en ondernemers weten waar ze aan toe zijn.” Het bureau benadrukt dat de gemeenten „natuurlijke partners” zijn, onder meer omdat ze buren zijn. Het zijn ook alle drie plattelandsgemeenten, ze hebben dezelfde cultuur en ze werken op een aantal gebieden toch al samen.

De drie colleges stellen vanavond voor de conclusies van het rapport te omarmen en aan de slag te gaan met de bestuurlijke fusie. Als de raden akkoord gaan, zijn er nog een paar hinderpalen op te ruimen. Zo moet duidelijk worden welke risico’s Geldermalsen loopt bij de woningbouwplannen en de ontwikkeling van bedrijventerrein Hondsgemet. Nu de komst van een asielzoekerscentrum daar van de baan is, dreigt een mogelijke afboeking van 12,5 miljoen euro. Een andere onzekerheid is het Manifest van Lingewaal, waarin deze gemeente afspraken heeft gemaakt met de inwoners over de realisatie van voorzieningen, zoals scholen, gymzalen en dorpshuizen.

Volgens gemeentevoorlichter Co van Leeuwen van Geldermalsen is de kans groot dat de raad akkoord gaat met het voorstel. „Neerijnen en Lingewaal zijn logische samenwerkingspartners en we doen al dingen samen.” Met name SGP en CDA, maar ook de grootste coalitiepartij Dorpsbelangen en andere lokale partijen, voelen verwantschap met beide andere gemeenten. „Drie dorpen bij elkaar maken geen stad, en dat is precies wat wij willen”, zei SGP-voorman Van Bruchem ooit over deze samenwerking. „Wij hebben het gevoel dat Neerijnen en Lingewaal prima bij ons passen. Samen vormen we een mooie, stevige, groene gemeente.”

Van Leeuwen: „D66 en PvdA keken in het verleden ook naar Culemborg, maar die gemeente heeft duidelijk gemaakt dat het niet wil. En Tiel is bij niemand populair.” Bij een fusie van de GNL-gemeenten blijft de Bedrijfsvoeringsorganisatie West-Betuwe (BVB) bestaan. De BVB voert ambtelijke taken uit voor Tiel, Culemborg en Geldermalsen; Neerijnen en Lingewaal zouden daarbij aansluiten.

Ook in Neerijnen lijkt de zaak beklonken. Eerder liep de samenwerking met Maasdriel en Zaltbommel op niets uit. Na de mislukte ‘vrijage’ in de Bommelerwaard is de gemeente aangewezen op de buren in het Rivierengebied.

Lingewaal is het terughoudendst. Anderhalf jaar geleden liet de raad nog weten zo lang mogelijk zelfstandig te willen blijven. „Dat was ook het oordeel van de inwoners die we geconsulteerd hebben”, zegt CU-voorman Temminck. „Ik snap de burgers wel. Wij willen dat eigenlijk ook nog steeds, maar tegelijkertijd zijn er allerlei krachten aan het werk. Er wordt gezegd dat zo’n proces van onderop moet komen, maar er speelt zo veel dat we eigenlijk geen keus hebben. Om ons heen is alles in beweging en de commissaris van de Koning heeft ons ervoor gewaarschuwd dat we niet als enige over moeten blijven.”

Intussen verkoopt Lingewaal zijn huid zo duur mogelijk. Temminck: „Ons manifest voeren we uit. We hebben dingen aan de inwoners beloofd en die komen we na.” Sterker nog: vanavond stelt de raad de volgende fase van het manifest vast, zodat zeven nieuwe projecten worden gestart. Bovendien wijkt het Lingewaalse raadsvoorstel over de bestuurlijke samenwerking af van beide andere gemeenten: Lingewaal stelt meer eisen en bouwt meer zekerheden in.

Ook qua timing is Lingewaal terughoudender dan de buren, die maart 2018 –nieuwe gemeenteraadsverkiezingen– of 2019 aanhouden voor de fusie. Temminck: „Ik ga ervan uit dat we uiteindelijk mee zullen gaan, maar zorgvuldigheid is nu veel belangrijker dan snelheid.”