Op vrijdag 11 december deed de 44-jarige melkverkoper Innocent Ntawumbabaye uit de Burundese hoofdstad Bujumbura de deur open voor de politie, om direct door zijn hoofd te worden geschoten.

Een paar deuren verderop onderging een tienerjongen die eieren verkocht hetzelfde lot. Zijn lichaam werd later gevonden midden in een plas bloed. Naast hem lag een lege eierdoos.

De verhalen staan opgetekend in een rapport dat Amnesty International eind vorig jaar uitbracht over het buitensporige geweld in Burundi, met name op die bewuste vrijdag in december.

De aanleiding voor het harde politieoptreden op die dag was een aanval van rebellengroepen op drie militaire bases in de stad geweest, in de vroege ochtend. De politie viel daarop binnen in de stadswijken waar veel oppositie-aanhangers wonen.

Een woordvoerder van het Burundese leger meldde een dag na de gebeurtenissen dat de veiligheidsdeinsten 79 „vijanden” hadden gedood, 45 mannen hadden opgepakt en 97 wapens in beslag hadden genomen. Daarnaast zouden acht soldaten en agenten zijn omgekomen.

Volgens onderzoek van Amnesty is duidelijk dat veel van de slachtoffers echter geen enkele betrokkenheid bij de aanvallen van die ochtend hadden.

In Burundi „heerst een sfeer van grote angst en straffeloosheid”, zei Rachel Nicholson van Amnesty recent in de Britse krant The Guardian. Willekeurige arrestaties, verdwijningen en harde politieoperaties zijn volgens haar aan de orde van de dag.

Vluchtelingen

Op die manier probeert president Pierre Nkurunziza de onlusten te onderdrukken die ontstonden nadat hij zich in april voor de derde keer verkiesbaar stelde voor de presidentsverkiezingen. Zijn kandidatuur was tegen de wet, die bepaalt dat een president maximaal twee termijnen mag zitten.

Tot woede van de oppositie keurde een gerechtshof de kandidatuur van Nkurunziza echter goed en vonden er op 22 juli (uitgestelde) verkiezingen plaats. Die verliepen opmerkelijk rustig, maar de onvrede in het land was nog niet weg. De gebeurtenissen van 11 december zijn er een voorbeeld van. Daags voor Kerst vormden rebellengroepen een militie, De Republikeinse Krachten van Burundi, met het doel Nkurunziza te verdrijven.

Het aantal slachtoffers van de ongeregeldheden loopt intussen gestaag op. Tussen april en eind december zijn volgens VN-cijfers zeker 400 mensen omgekomen. Het aantal burgers dat het land ontvluchtte, steeg deze week tot 247.000. Daar zijn alle mensen die binnen Burundi ontheemd zijn geraakt nog niet bij gerekend. Geschat wordt dat een meerderheid van de bevolking van 10 miljoen inmiddels huis en haard heeft verlaten.

Interventie

De Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN in Genève, Zeid Raad al-Hussein, waarschuwde er eind vorig jaar voor dat Burundi op de rand van een burgeroorlog staat. „Door het huidige geweld en intimidatie dreigt het land terug te vallen in het onheilspellende, donkere en gewelddadige verleden”, zei hij.

Hij doelde daarmee op etnisch geweld waarbij in Burundi tussen 1993 en 2005 300.000 mensen omkwamen. Net als buurland Rwanda is de recente geschiedenis van Burundi er een van geweld tussen Hutu’s en Tutsi’s.

Nu is het zo dat de oppositie tegen Nkurunziza, een Hutu, de etnische scheidslijnen doorbreekt. Toch houden veel analisten ernstig rekening met het opspelen van oude tegenstellingen. Sommigen wijzen er bijvoorbeeld op dat de meeste moordpartijen door de veiligheidsdiensten in wijken met veel Tutsi’s plaatsvonden.

Dringende vraag is nu of een verdere escalatie kan worden voorkomen. De Vredes- en Veiligheidsraad van de Afrikaanse Unie besloot op 17 december een troepenmacht van 5000 man naar Burundi te sturen. Nkurunziza dreigde daarop echter dat hij „elke interventie” met geweld zou beantwoorden.

Uit een gelekt intern VN-memo, bestemd voor de VN-Veiligheidsraad, blijkt intussen dat de volkerenorganisatie bij escalatie op dit moment geen mogelijkheden ziet adequaat in te grijpen. Er worden verschillende scenario’s beschreven, zoals de inzet van VN-troepen uit Congo, maar geen van alle biedt voldoende soelaas.

Een vredesoverleg dat voor 6 januari stond gepland in Tanzania ging niet door. De Burundese autoriteiten zeiden dat er nog geen datum was overeengekomen.