Voor het vierde opeenvolgende jaar deed Kaleidos onderzoek naar duurzaam gedrag van de Nederlander. Dat gedrag blijkt maar weinig te veranderen.

U doet geen uitspraken over hoe duurzaam de Nederlander is?

„Klopt, maar per type gedrag kan dat wel. Het blijkt dat er grote verschillen zitten in hoe duurzaam Nederlanders zich gedragen. Zo eten bijvoorbeeld veel Nederlanders vaak vlees –niet duurzaam–, maar doen tegelijkertijd veel Nederlanders de kraan uit tijdens het tanden poetsen – wel duurzaam.

De vraag hoe duurzaam Nederlanders in het algemeen zijn, is lastig te beantwoorden. Want naar welk type gedrag moet je dan kijken?”

Ondanks de groeiende aandacht voor duurzaamheid verbeteren Nederlanders hun gedrag niet. Waarop baseert u dat er meer aandacht is voor duurzaamheid?

„Die aandacht hebben we niet gemeten met een peiling of literatuurstudie of iets dergelijk. De uitspraak is gebaseerd op verschillende initiatieven in het afgelopen jaar. Zo was er de VN-klimaattop in Parijs, een oproep van hoogleraren om kolencentrales te sluiten en werd de staat in de zogenaamde klimaatzaak gedwongen een serieus klimaatbeleid te voeren.

Verder maakte de vereniging van Nederlandse banken –niet bekend om hun groene imago– een tienstappenplan om klimaatverandering aan te pakken. Ook meldde de Jumbo begin dit jaar geen plofkippen meer te verkopen. Er lijkt dus in verschillende lagen van de samenleving wel degelijk iets te gebeuren. We zien dat alleen niet terug in het gedrag van Nederlandse burgers.”

Hoe komt het dat Nederlandse burgers niet verduurzamen? Is er sprake van gemakzucht of is duurzaam gedrag moeilijk of duur?

„Waarom mensen zich op een bepaalde manier gedragen heeft verschillende oorzaken. Dat geldt ook voor duurzaam gedrag. Het is een mix van bekwaamheden, motieven en externe omstandigheden. Weet je wat je moet doen? Vind je het belangrijk? Doet je omgeving ook mee? Is er voldoende bestedingsruimte?

Daarnaast maken mensen vaak onbewust keuzes. Mensen zijn gewoontedieren: je herhaalt vaak wat je gewend bent om te doen. Dat laatste zou je gemakzucht kunnen noemen, maar dan wel een onbewuste variant. Dit maakt het lastig om gedrag te veranderen.

Vaak weten mensen niet waarom ze iets wel of niet doen. Zo zijn vrienden en familie vaak een bepalende factor, we doen iets om niet buiten de groep te vallen.

Dat duurzaam gedrag duur of moeilijk is, kan waar zijn. Zo zijn duurzaam geproduceerde producten bijvoorbeeld vaak duur. Daartegenover staat dat duurzaam gedrag juist ook het gevolg kan zijn van een gebrek aan geld. Als je je geen auto of vliegvakanties kunt veroorloven, gedraag je je ongewild duurzamer dan andere Nederlanders. Duurzaam gedrag is dus zeker niet altijd duur.”

In hoeverre heeft religie invloed op duurzaam gedrag?

„In onze onderzoeken naar duurzaam gedrag onder Nederlanders zien we dat religieuzen duurzamer zijn dan Nederlanders die niet gelovig zijn. Daarbij nemen wij de frequentie van kerkgang als indicator.

Deze uitkomst kan twee achterliggende verklaringen hebben. Religieuzen onderschrijven vaker dan niet-religieuzen bepaalde waarden die duurzaam gedrag motiveren, zoals de onbaatzuchtige zorg voor het welzijn van de onbekende ander. Duurzaam gedrag impliceert dat je geeft om de ander. Bijvoorbeeld om toekomstige generaties of om mensen in lagelonenlanden.

Daarnaast geldt dat –als gevolg van de secularisatie– religieuzen ouder zijn dan niet-religieuzen. In het algemeen geldt dat jonge mensen zich minder duurzaam gedragen dan ouderen. Dit is voor een deel een biologisch effect: naarmate je ouder wordt, krijg je als vanzelf meer oog voor de rest van de wereld.”