De meeste films over het leven van de Heere Jezus die in de achterliggende decennia zijn gemaakt, konden rekenen op felle kritiek en afkeer van christelijke zijde. Met handtekeningenacties probeerden bezwaarden de productie en vertoning van bijvoorbeeld ”The Last Temptation of Christ” te verhinderen. Van dergelijk verzet tegen ”The Passion of the Christ” is geen sprake. Integendeel. Kerken en evangeliserende organisaties in de VS zijn enthousiast over deze film als evangelisatiemiddel.

Begin april moet de film in Nederland gaan draaien. Sommige reformatorische jongeren vertellen hun ouders dat dit echt een verantwoorde film is. In Nederland verzamelde Oswin Ramaker van zendingsorganisatie Agapè een aantal christelijke instellingen die samen een platform oprichtten. Zij willen de film inzetten als zendingsmiddel en denken over een pastoraal natraject voor bioscoopbezoekers. In dit platform zitten vertegenwoordigers van verschillende kerken, van de Evangelische Alliantie en van CV.Koers. Opmerkelijk is de deelname van de Evangelische Omroep. Ruim tien jaar geleden stelde EO-directeur Andries Knevel dat verfilming van Jezus’ leven ontoelaatbaar is. Nu doet de omroep zijn best de rechten van de film te pakken te krijgen. Volgens insiders is ”The Passion” ”het beste evangelisatiemiddel sinds 2000 jaar.” Dat verklaart mogelijk dat bij de EO de wissel om is. Producer Gibson zelf vertelt de film gemaakt te hebben met het doel mensen te winnen voor het christelijk geloof. Gevraagd naar zijn drijfveren zegt de conservatieve rooms-katholieke filmproducer: ”Ik wil met de film kijkers laten zien dat Christus voor de mensen is gestorven.” Hij hoopt dat bioscoopbezoekers ”zullen bidden dat de film hun hart verandert.” En daarom riep hij christelijke voormannen uit de hele wereld op de film te promoten.

Realistisch

Uit eigen zak betaalde Gibson 25 miljoen dollar om het verhaal van de laatste twaalf uur van Christus’ leven op het doek te brengen. De film begint met de verraderskus van Judas in de hof van Gethsémané. De ’bespotte gevangene’ maakt daarna de gang naar het rechthuis van Kajafas, naar Herodes en Pilatus, om dan strompelend de kruisgang te maken terwijl de tierende menigte de veroordeelde uitjouwt. Aan het einde van het twee uur durende drama wordt in een laatste shot de opstandig van de Heere Jezus uit de doden getoond. Gibson beschouwt de film als een realistische weergave van de lijdensweg van de Heiland. Hij heeft als uitgangspunt de beschrijving van de vier Evangeliën genomen. Om zo waarheidsgetrouw mogelijk te zijn, spreken de spelers Aramees en Latijn. Hun woorden worden in de ondertiteling vertaald. De filmproducent dringt er bij buitenlandse afnemers op aan in de vertaling van de uitspraken zo goed mogelijk aan te sluiten bij de gangbare bijbelvertaling in hun eigen land.

Amerikaanse kerkleiders en voormannen van de evangelicals toonden zich na een voorvertoning van ”The Passion” enthousiast. Billy Graham was tot tranen toe bewogen. Deze film heeft volgens hem meer impact dan duizend preken. Een vertegenwoordiger van het Vaticaan zei dat hij ”The Passion” ”heel mooi en ontroerend” vindt. Kerken en christelijke zakenlui in de VS kopen soms alle zitplaatsen van bioscopen op om met de gemeenteleden en vrienden de film te bekijken. Nadat ”The Passion” deze week op Aswoensdag -voor de rooms-katholieken het begin van de veertigdagentijd- in première ging, had hij gisteren al 20 miljoen dollar opgebracht. De verfilming van het lijden van de Heere Jezus is dus -in termen van de bioscoopwereld- een kassucces.

Antisemitisme

Kritiek is er echter ook. Sommige Joodse leiders zijn bang dat de film zal aanzetten tot antisemitisme. Zo zou in het drama de schuld van de kruisiging uitsluitend bij de Joden worden gelegd. Vanwege die protesten legde Gibson de woorden ”Zijn bloed kome over ons en onze kinderen” niet het Joodse volk in de mond maar Kajafas. De filmmaker zegt in een interview dat niet de Joden of de Romeinen Christus kruisigden. ”Ik kruisigde hem zelf.” En zo is het ook in de film. Gibson wisselt op het moment van de kruisiging zijn rol als regisseur met die van speler. Eigenhandig drijft hij de nagels in de handen van de Christusfiguur. Niet alleen de Joden, maar ook niet-godsdienstige kijkers plaatsen hun kanttekeningen. Zij maken vooral bezwaar tegen het gewelddadige karakter van de film. Een recensent van The New Yorker spreekt over ”een van de afschuwelijkste films van de geschiedenis.” Een van zijn collega’s zegt niet alleen moeite te hebben met de stromen bloed die over het doek golven, maar ook met ”het hels kabaal.” ”De geluiden en de muziek zijn net zo doordringend als de beelden. Mijn maag draaide om. Ik moest mijn ogen sluiten, maar ook mijn vingers in mijn oren stoppen omdat het niet uit te houden was bij het zien en horen van zo veel geweld.” De filmcriticus van het tijdschrift Newsweek komt tot de slotsom dat ”The Passion” ”eerder tot nachtmerries dan tot vroomheid zal inspireren.” Een bioscoopbezoekster bezweek aan een hartaanval na het zien van de film, zij het dat de artsen niet willen bevestigen dat er een oorzakelijk verband tussen een en ander is te leggen. Die kritiek is niet mals. Toch is de dosis geweld in de film niet het voornaamste punt. Dat de kruisgang onbeschrijfelijk, angstaanjagend, bloederig en mensonterend is geweest, zal geen enkel bijbelgetrouw christen bestrijden. In dat opzicht heeft Gibson gelijk met zijn reactie op de vraag of het wel zo erg was. ”Nog erger”, zei hij.

Tijdgebonden Maar met dat antwoord heeft de filmmaker tegelijk een belangrijk punt onder de aandacht gebracht. Is het inderdaad zo dat hij een waarheidsgetrouw beeld neerzet van de lijdensweg van de Heiland? Of is het zijn interpretatie? Gaat het hier om een weergave van het Evangelie volgens Matthéüs, Markus, Lukas en Johannes, of hebben we te maken met het evangelie volgens Gibson? Opvallend is dat de vier evangelisten zeer terughoudend zijn in het beschrijven van de gruwelijke pijniging die de Heere in de laatste twaalf uur moest doorstaan. Gibson brengt dit alles tot in het kleinste detail in beeld om de kijker mee te laten maken, mee te laten voelen wat het lijden voor Christus is geweest. En dat sluit nu precies aan bij de behoeften van de moderne mens die wil voelen en beleven. Elke beschrijving, elke verfilming van de historie is een tijdgebonden interpretatie van de feitelijke gebeurtenissen. Dat blijkt heel duidelijk als we de verschillende films over het leven van de Heere Jezus op een rijtje zetten. De eerste films over Hem werden gemaakt in een tijd dat het geloof nog algemeen aanvaard was. Die films legden het accent op Zijn Godheid en minder op Zijn mensheid. Een voorbeeld hiervan is ”King of Kings”. Latere films -zoals ”Jesus Christ Superstar”, gemaakt in een tijd vol scepsis tegenover het bovennatuurlijke- benadrukten Zijn mensheid, of -erger- maakten Hem tot zondaar, zoals in ”The last Temptation of Christ”. De postmoderne mens van nu is niet geïnteresseerd in grote verhalen of mooie woorden. Hij zoekt emotie en ervaring, en daar speelt ”The Passion” heel duidelijk op in. Daarom verfilmt Gibson het detail, zodat de kijker kan meevoelen en de tranen bij hem in de ogen springen.

Hoe schril steekt dit af bij de afwijzing door de Heere Jezus Zelf van de emotie van de wenende vrouwen.

Roomse non Maar er is meer. Gibson zegt wel dat hij zich strikt aan het verhaal van de bijbelschrijvers wil houden, maar vertelt ook dat hij geïnspireerd is door een in 1833 gepubliceerd boek van de devote non Anne Catherine Emmerich. Hoewel hij haar beschrijving niet slaafs volgt, maakt hij er wel geregeld gebruik van. Twee voorbeelden. Na de scène van de geseling van de Heere Jezus stuurt de vrouw van Pilatus linnen doeken naar de moeder van de Heiland opdat ze daarmee Zijn wonden zou kunnen schoonmaken. En vlak voor het eind vliegt een raaf naar een van Christus’ medegekruisigden om diens oog uit te pikken. Als Gibson al een historische reconstructie wil bieden, dan werken dergelijke scènes verwarrend. Fundamenteel is echter de vraag of een verfilming van het leven, lijden en sterven van Christus geoorloofd is. Op grond van Schrift en belijdenis valt daar ook maar één antwoord op te geven: Nee. Pertinent niet. Op grond van het tweede gebod van de wet des Heeren is iedere menselijke verbeelding van God verboden. Het gebod ”Gij zult u geen gesneden beeld maken” gaat verder dan het werk van de goudsmid, de beeldhouwer en de houtsnijder. Elk beeld -en ook elk denkbeeld en elke interpretatie van God- is hiermee verboden. De Heidelbergse Catechismus licht dat in antwoord 96 ook duidelijk toe: ”Wij mogen God in generlei wijze afbeelden en op geen andere wijze vereren dan Hij in Zijn Woord bevolen heeft.” En in dat Woord zegt Hij dat mensen Hem moeten dienen in geest en in waarheid.

Ook het gebruik van beelden als boeken der leken wijst de Heidelbergse Catechismus op grond van de Schrift af. Het leerboek wijst erop dat we niet wijzer moeten zijn dan God. De Heere wil mensen onderwijzen door de levende verkondiging van Zijn Woord (vraag en antwoord 98). De Anglicaanse theoloog J. I. Packer noemt het bedenken van elke afbeelding van God ronduit ”goddeloos.” Een beeld van God is naar zijn overtuiging altijd een verbastering, ”waardoor Zijn majesteit wordt vervalst en Hij ons anders wordt voorgesteld dan Hij is. () Het wezenlijke bezwaar tegen beelden en afbeeldingen is dat ze onvermijdelijk het meeste -zo niet alles- van de waarheid over de persoonlijke aard en het karakter van het goddelijk Wezen, dat ze moeten voorstellen, verbergen.” De acteur Jim Caviezel, die in ”The Passion” de persoon van Christus is, zegt dat hij Jezus speelt ”precies zoals Hij was.” Dat getuigt van grenzeloze overmoed. Hoe kunnen beperkte, zondige mensen ooit ”in de huid kruipen” (zoals Caviezel beweert) van Christus, van Wie Paulus schrijft dat in Hem al de volheid der Godheid lichamelijk woont (Kol. 2:9)? Gibson heeft in zijn film geprobeerd allerlei gedachten en overwegingen die de Heere Jezus tijdens de laatste twaalf uur heeft gehad, weer te geven. De Bijbel zwijgt daarover. Waar haalt de filmmaker de moed en het recht vandaan de Heere na te denken? Dat is ronduit blasfemisch. Dat bezwaar geldt voor al het naspelen van welke periode uit het leven van Christus ook maar, maar wel zeer in het bijzonder voor Zijn lijdensgang. Dat is een uniek heilsfeit. Hij heeft in Zijn menselijke natuur naar ziel en lichaam geleden. Hij droeg de ondragelijke last van de ondeelbare toorn van God. Maar daarbij is Zijn goddelijke natuur niet uitgeschakeld geweest. Die ondersteunde Hem in die weg. Hoe kunnen nietige schepselen, zoals Gibson en Caviezel, dan beweren in staat te zijn op realistische wijze Christus in de film na te spelen? Geen mens kan de diepte van het lijden van de Heiland peilen, doorgronden en dragen. Geen mens beseft wat het voor de Heere is geweest van Zijn Vader verlaten te zijn geweest.

Verkondiging

De Heere heeft in Zijn Woord gezegd dat het geloof uit het gehoor is en het gehoor uit het gepredikte Woord van God. In het gewaad van het Woord komt de Heere keer op keer tot de mens. Heel doelbewust en heel gericht. Dat Woord is een machtig wapen en kan harde harten verbreken. Daarmee is niet gezegd dat preken en evangeliseren makkelijk is. Dat is het nooit geweest en dat is het zeker vandaag de dag niet. Voorgangers vragen zich soms vertwijfeld af: Komt de boodschap nog wel over en gebeurt er nog wel iets? Binnen de praktische theologie wordt gesproken over ”Echolosigkeit”, het ontbreken van enige respons op de prediking. Voorstanders van het gebruik van de film voor evangelisatiewerk komen al snel aan met het argument dat we vandaag de dag leven in een beeldcultuur. Niet de woorden, maar de beelden raken de moderne mens. En daarom zijn zij enthousiast over ”The Passion of the Christ”. Zij vergeten kennelijk dat de Heere de Tien Geboden gaf in een tijd waarin bijna alle volken ook in een beeldcultuur leefden. Het schrift kenden zij veelal nog niet en daarom bedienden ze zich van beelden en symbolen. En in die tijd beval de Heere geen gesneden beelden te maken, ook niet als hulpmiddel om Hem te eren. Dat de prediking de harten van mensen niet raakt, zit niet in het Woord. De prediking is een bijzonder geschenk van de Heilige Geest. Het is het middel van de Geest om de stem van Hem in deze wereld te laten klinken. Luther zei: ”God is de sprekende God! Luister naar Zijn stem.” Hoe is het dan mogelijk dat mensen zich vanuit een luie stoel vergapen aan een verbeelding van het lijden en sterven van Christus? Deze film, die niet meer is dan een karikatuur van Christus’ lijden, is een ontkenning van het gerichte spreken van God.