De bisschop van Myra is als Sinterklaas vanwege zijn vrijgevigheid ook onder veel protestanten zeer geliefd, ook al had hij –sinds ik mij kan herinneren en nog langer– assistenten die in de combinatie ”knecht en kleur” sinds kort niet meer onbekritiseerd over straat en dak kunnen. Ook een bisschop kan dus foute keuzes maken en de Protestantse Kerk zij dus gewaarschuwd.

Nu wordt er nogal tamtam gemaakt over die protestantse bisschop. Er zijn er die met vrees en beven een terugkeer naar Rome constateren en bevestigd zien dat het met die Protestantse Kerk toch helemaal verkeerd gaat. Maar er zijn er ook die deze kerk prijzen voor de introductie van een nieuw fenomeen. En dat terwijl de kerk langer wel dan geen bisschop heeft gehad.

Hoe de kerk aan deze man gekomen is, wordt beschreven in het boek van Franz Dünzl, kerkhistoricus aan de universiteit van Würzburg. Hij gaat in op de vraag of het ontstaan van het ambt en dus ook dat van bisschop een teken van het verval van de kerk was. Is het ambt in de plaats van de Geest gekomen? Volgens Dünzl is dit een verkeerde tegenstelling en had de kerk gewoon een goede structuur nodig.

Heilzaam pastoraat

Je hoeft alleen maar de kerkgeschiedenis van Philostorgius (368-439) te lezen –die nu in een prachtige tweedelige uitgave verschenen is– om te zien dat die bisschoppen ontzaglijk veel goed werk in de kerk hebben gedaan. Hun bevoegdheid stelde hen in staat door te pakken, orde op zaken te stellen en zo effectief en heilzaam pastoraat te bedrijven tot heil van de kerk. Dat gold zeker in de kwestie die het hoofdthema van Philostorgius’ kerkgeschiedenis vormt, namelijk de ariaanse kwestie. Daarbij ging het om de vraag of Christus wel echt God is of alleen een bijzonder mens die de status Gods Zoon kreeg.

Lichtend voorbeeld, ook voor de toekomstige PKN-bisschop, kan bijvoorbeeld Cyprianus zijn. Hij was bisschop van Lyon. Zijn leven en sterven worden beschreven in een boek dat pas bij De Gruyter verscheen. Het bevat de Latijnse teksten met Duitse vertaling van de berichten over vroegchristelijke martelaars.

Cyprianus heeft prachtige dingen geschreven over de eenheid van de kerk, over het gebed en over navolging. Toch vluchtte hij voor de vervolging, wat zijn populariteit aantastte. Toen hij zag dat hij het verkeerd had gedaan, keerde Cyprianus terug en moest dat met de marteldood bekopen. In de strijd over verschillende leerpunten leidde hij de kerk met daadkracht. Dat bezorgde hem de kritiek van de ouderlingen dat hij te veel macht had. Het is niet snel goed. De angst bestond echter ook toen al dat bisschoppen meer macht zouden krijgen dan gezond is, en dat het daarom beter is dat een synodale vergadering het laatste en hoogste woord heeft. Nu kan het natuurlijk gebeuren dat een bisschop te veel als een baasje optreedt en dat is ook wel gebeurd, maar daar ben je zelf bij, denk ik dan maar.

De geschiedenis leert dat het hebben van bisschoppen de betekenis van synoden niet hoeft te reduceren. Neem bijvoorbeeld de bundel studies die onder de naam ”Ecclesia disputans” verscheen. De doorgaande lijn is die van goede afstemming tussen bisschoppen en synode. Omdat afwijkend gedrag eerder in de kerkgeschiedenisboeken komt, lijkt het echter of het meestal misging, en dat is dus niet het geval.

Narigheid

Zeker, de kerkgeschiedenis is ook vol van bisschoppen van wie we alleen maar last gehad hebben. Van die figuren die het vooral om macht, aanzien en een luxeleventje te doen was. Het boek van Kristina Friedrichs voert er een paar ten tonele, waarbij het dan ook nog gaat om bisschoppen die het tot paus schopten en dus modelbisschop voor anderen waren. Nu moet gezegd dat de politieke en kerkelijke ontwikkelingen er ook aan bijdroegen dat het pausdom tot een belangrijke macht werd, maar het is wel vreemd als geestelijke leiders zo veel geld besteden aan kunstwerken en bouwwerken om die macht te demonstreren. Ik moet er tegelijk bij zeggen dat het boek van Friedrichs laat zien dat we er wel mooie objecten aan over hebben gehouden.

De protestantse theoloog Richard Hooker (1554-1600) was ook een voorstander van bisschoppen in de kerk. Dat was hij ook wel een beetje verplicht, want hij had zowel zijn studie als zijn bevestiging tot priester aan een bisschop te danken. Bradford Littlejohn, president van de Hooker Society, schreef een handzaam boek over leven en werk van Hooker. Daarin komt ook aan de orde waarom Hooker –met name tegenover de puriteinen– het ambt van bisschop verdedigde. Volgens hem is dat niet een ambt dat strijdig is met de Schrift maar juist een ambt dat de kerk kan helpen naar de Schrift te leven. Zo moet het inderdaad zijn, zo was het van den beginne ook bedoeld en zo wil de Protestantse Kerk het ook laten functioneren. Een bisschop als een herder die andere herders helpt en een leraar die andere leraars bij de leer houdt.

Sint-Nicolaas is overigens vandaag niet jarig. De officiële gedenkdag is 6 december, omdat Nicolaas op die datum zou zijn overleden. Maar op zondag staan we niet stil bij deze gebeurtenis. Dan gaan we naar de kerk en belijden in de middag-, of avonddienst dezelfde geloofsbelijdenis als waar de bisschop van Myra voor stond en voor streed. Hij was immers verdediger van de leer van de drie-eenheid en daarbij ook nog eens vrijgevig. Degelijk in de leer en voorbeeldig in de levensheiliging. Van zulke bisschoppen kun je er niet genoeg hebben.

”Philostorgios Kirchengeschichte”, Bruno Bleckmann, Markus Stein; uitg. Ferdinand Schöningh, Paderborn; ISBN 978 35 0678 199 4; 1048 blz.; € 128,- (2 dl);
”Fremd in dieser Welt? Das frühe Christentum zwischen Weltdistanz und Weltverantwortung”, Franz Dünzl; uitg. Herder Verlag, Freiburg; ISBN 978 34 5131 232 8; 542 blz.; € 39,99;
”Märtyrer-Literatur”, Hans Reinhard Seeliger, Wolfgang Wischmeyer; uitg. De Gruyter, Berlijn; ISBN 978 31 1032 153 1; 556 blz.; € 139,95;
”Ecclesia Disputans. Die Konfliktpraxis vormoderner Synoden zwischen Religion und Politik”, Christoph Dartman e.a.; uitg. De Gruyter, Berlijn; ISBN 978 31 1044 155 0; 284 blz.; € 84,95;
”Episcopus Plebi Dei. Die Repräsentation der frühchristlichen Päpste”, Kristina Friedrichs; uitg. Schnell+Steiner, Regensburg; ISBN 978 37 9542 959 1; 432 blz.; € 86,-;
”Richard Hooker. A Companion to his Life and Work”, W. Bradford Littlejohn; uitg. Cascade Books, Eugene (VS); ISBN 978 16 2564 735 1; 206 blz.; $ 25,-.