Achter het podium in de Grote Zaal van TivoliVredenburg in Utrecht hangt een groot scherm met een portret van Vivaldi. Vanavond staan de ”Vier jaargetijden” van deze Italiaanse componist centraal. Niet op de gebruikelijke manier, maar met uitleg in woord, beeld en muziek. Het concert waarin lente, zomer, herfst en winter worden verklankt, markeert de start van het tweede seizoen van de door Jules van Hessen bedachte formule ”Meesterwerk in Concert”.

De veertien leden van het Gelders Orkest –dertien strijkers en één klavecinist– krijgen een warm applaus als ze het podium op komen. Even later heet een mannenstem iedereen welkom. Het blijkt Jules van Hessen te zijn, die tussen het publiek staat. De dirigent vertelt voor de pauze over Vivaldi en zijn meesterwerk, dat uit vier vioolconcerten bestaat. Hij vertelt waarom de kapperszoon de rode priester wordt genoemd, laat weten dat het om programmamuziek gaat en dat een concerto meestal uit drie delen bestaat. Maar hij boort ook een diepere laag aan door uit te leggen wat een orgelpunt is, hoe strijkers de klank van een doedelzak kunnen nabootsen en wat het verschil tussen majeur en mineur is.

„De toelichting moet voor elk wat wils bieden”, legt Van Hessen op een later moment uit. „Zowel voor iemand die voor het eerst in de zaal zit als voor de door­gewinterde concertganger. Het grappige is dat sommige dingen zelfs voor orkestleden nieuw zijn. Zo wisten de musici niet dat de ”Vier jaargetijden” in Amsterdam zijn uitgegeven.”

Compliment

Het entertainen blijkt de enthousiaste Van Hessen op het lijf geschreven. Er wordt veel gelachen en geapplaudisseerd tijdens zijn drie kwartier durende toelichting. Het publiek zingt en stampt naar hartenlust als de dirigent daarom vraagt. Hij waakt er naar eigen zeggen voor dat mensen het zo gezellig vinden dat ze de muziek vergeten. „De muziek staat centraal. Tijdens het eerste seizoen kwam onder andere de Eerste Symfonie van Mahler aan bod, een lang en complex werk. Mijn opzet zou mislukt zijn als het publiek achteraf had gezegd: „Wat was de show grappig. Na de pauze vonden we het maar taai.” Niets bleek minder waar. Dat er ademloos werd geluisterd, was voor mij het grootste compliment.”

Weerman

Met het „broodroostermoment” krijgt de dirigent de handen op elkaar in Utrecht. Op het scherm verschijnt een cheque van dik 12 miljoen euro. Intussen laat Van Hessen een paar concertgangers raden hoeveel vioolconcerten Vivaldi schreef. Via een vergelijking met andere componisten –zichtbaar in staafdiagrammen op het scherm– krijgt het publiek het antwoord aangereikt, zo’n 256 stuks. Ene Gerrit-Jan zit daar met „51” het dichtste bij en gaat met het broodrooster aan de haal.

„Zo’n moment is hilarisch, maar moet tegelijkertijd leerzaam zijn”, aldus de dirigent. Datzelfde geldt voor de volgende verrassing. Weerman Jordi Bloem zit op uitnodiging van Van Hessen in de zaal. Hij mag iets over het weer in de ”Vier jaargetijden” vertellen en raden welke windrichtingen de musici hem laten horen. De dirigent probeert bij elk werk iemand uit een andere discipline te betrekken. „Bij Rachmaninov zal ik met een hypnotherapeut op de proppen komen.”

Dronkenlap

Beelden vormen een wezenlijk onderdeel van de presentatie. „Het publiek mag zich echter niet verliezen in de beelden. Ze zijn daarom zo eenduidig en eenvoudig mogelijk”, zegt Emilie Ganderup Jensen, van huis uit violiste en tegenwoordig productieleider bij het Nederlands Theaterorkest. Ze maakt in samenspraak met Van Hessen de beelden voor ”Meesterwerk in Concert”. Dat gebeurt niet lukraak. „Voordat ik een dansend paar tekende, bekeek ik verschillende 18e-eeuwse schilderijen met dansende mensen.”

Ganderup Jensen dacht ook over kleuren na. Een dronkenlap, vogels en laarzen op een ijsschots kregen roze lijnen. Muzikale elementen als majeur en mineur (een grote en een kleine stip), en een orgelpunt (een o met een lange, gebogen lijn) zijn in zwart aangegeven. Van Hessen: „De beelden worden na de pauze herhaald en moeten mijn uitleg in herinnering roepen. Mensen luisteren als het goed is daardoor met andere oren. Al is het natuurlijk geen ramp als ze zich iets niet herinneren. Overigens spelen we de besproken compositie na de pauze in haar geheel, zonder toeters en bellen of een toelichting tussendoor.”

Borrel

De formule slaat aan, merkt Van Hessen. „We zijn vorig jaar met 600 man publiek begonnen. De helft van deze concertgangers –onder wie veel jongeren– bezocht voor het eerst een klassiek concert in de concertzaal. Bij deze Vivaldi zaten er 1200 mensen in TivoliVredenburg.”

De dirigent is blij met de inzet van de leden van het Gelders Orkest. „Nooit geven ze mij het gevoel dat ze corvee aan het doen zijn. Hun enthousiasme draagt in belangrijke mate bij aan het succes van ”Meesterwerk in Concert”.”

Na afloop van het concert nodigt de dirigent het publiek uit voor een „borrel op de bok.” Tientallen mensen geven gehoor aan zijn oproep. Van Hessen hecht aan dit informele moment. „Ik heb graag dat de orkestleden daar ook bij zijn. Ik merk dat concert­gangers graag met ons delen wat zij beleefd hebben of willen vertellen wat ze zelf over een werk of een componist weten.” Mensen stellen Van Hessen ook via zijn Twitter­account, @maestrojules, de nodige vragen als: „Waarom zaten de tweede violen rechts?” en: „Verdient iedereen in een orkest hetzelfde?”

Een meisje van 8 stapt met haar moeder het podium in Tivoli­Vredenburg op. Zij laat haar waardering blijken door de dirigent een doos chocolaatjes aan te bieden.

Meer informatie: www.meesterwerkinconcert.nl

Maestro Jules onthult

Jules van Hessen (1959) is de geestelijke vader van de concertformule ”Meesterwerk in Concert”, waarbij een klassieke compositie na de pauze wordt uitgevoerd en voor de pauze wordt toegelicht door ”maestro Jules” met behulp van beelden en muziekfragmenten die orkestleden spelen. De beelden keren tijdens de integrale uitvoering van een stuk terug. ”Meester­werk in Concert” is een van de initiatieven om nieuw publiek te werven. In andere gevallen nodigen orkesten soms een diskjockey of popmuzikant uit.

In het seizoen 2014/2015 kwam in ”Meesterwerk in Concert” muziek van Beethoven, Mahler en Stravinsky aan bod. Dit seizoen valt het licht op composities van Beethoven, Brahms, Rachmaninov en Vivaldi. De concerten worden onder andere in Utrecht, Arnhem, Nijmegen en Apeldoorn gegeven. Van Hessen werkt samen met het Gelders Orkest (HGO). De concerten buiten Utrecht vinden plaats onder de noemer ”Blik op Beethoven” of bijvoorbeeld ”Blik op Vivaldi”. Inmiddels is het Noord Nederlands Orkest aangehaakt en staat de dirigent ook in Groningen en Leeuwarden op de bok. De keuze van de werken hangt samen met de programmering van de orkesten. De musici hebben de stukken die tijdens ”Meesterwerk in Concert” klinken dus al in de vingers. Van Hessen krijgt één repetitie om met het orkest een werk en de door hem gekozen fragmenten voor de toelichting door te nemen.

Van Hessen studeerde klarinet en orkestdirectie. Hij vervult gast­directies bij orkesten in binnen- en buitenland en is dirigent van het Nederlands Theaterorkest en het Philips Symfonie Orkest. Hij is ook actief als spreker bij bedrijven, waarbij hij zijn kijk geeft op leiderschap en samenwerking, gebruikmakend van zijn ervaringen als dirigent.