”Red de wereld”, is de Joodse boodschap die ik aan de wereldleiders die vergaderen in Parijs wil meegeven. In de Midrasj, een oude Joodse bron, komt een opmerkelijke passage voor. „Nadat G’d Adam had geschapen, leidde hij hem rond in het paradijs. „Aanschouw Mijn werken”, zei Hij, „zie hoe fraai alles is! Alles heb ik voor jou geschapen. Houd de natuur in stand en vernietig Mijn wereld niet. Want als jij onvoorzichtig omgaat met het milieu, is er niemand, die het kan herstellen.” Wat een vooruitziende blik! Wie had millennia geleden kunnen bevroeden dat anno 2015 het milieu wereldprobleem nummer één zou worden?

De consequentie van deze passage uit de Midrasj is dat we moeten gaan voor oplossingen die de klimaatverslechtering tegengaan. De klimaatverandering wordt door mensen veroorzaakt en zal daarom ook door ons moeten worden opgelost.

Mogen we deze lasten afwentelen op de volgende generaties? Deze afwentelingsproblematiek wordt ook in de Joodse literatuur behandeld. Rabbijn Chaïm Palache, die in de achttiende eeuw woonachtig was in Turkije, bepaalde al dat de vervuiler betaalt. Dit geldt niet alleen voor de industrie en zijn directe of indirecte omgeving maar ook ‘transgenerationeel’, tussen opeenvolgende generaties. Als wij iets nu kunnen oplossen, mogen we dat niet doorschuiven naar toekomstige generaties.

Milieu-infrastructuur

Veel mensen die duurzaamheid nastreven, pleiten voor een goede milieu-infrastructuur. Dat voorkomt volgens hen veel ellende. Ook de Thora, de vijf boeken van Mozes, doet aan stadsplanning met natuurgebieden. In Numeri 35:2-5 wordt voorgeschreven dat rond de 48 Levietensteden een ruimte van 500 meter (1000 el) moest worden opengelaten als stadsschoon. Daar mocht niet gebouwd worden. Daaromheen moest nog eens een gordel van 1000 meter landbouwgrond worden gepland.

Volgens de Joodse geleerde Maimonides (1135-1204) gold deze bepaling zelfs voor alle steden in Israël. Misschien wilde de Thora ook het ontstaan van gigantische stadsagglomeraties voorkomen.

Vleesconsumptie

Marianne Thieme, dierenactivist in de Tweede Kamer, vindt mes en vork het sterkste wapen in de klimaatstrijd. Zij pleit voor mindering van de vleesconsumptie. Ook zij vindt het Jodendom deels aan haar zijde.

In het scheppingsverhaal komt naar voren dat de mensen voor de zondvloed alleen zaaddragende gewassen aten (Gen. 1:29-31). Ook in de eschatologische wereld, de Messiaanse tijd, zal de leeuw stro eten als een rund (Jes. 11:7). Deze teksten beschrijven echter een ideale situatie. In de Thora wordt het vegetarisme nergens als ideale levenswijze voor het heden voorgeschreven.

Volgens het Jodendom is vleesconsumptie dan ook geoorloofd. Wel worden vele beperkingen opgelegd. Zo adviseert de Talmoed: „Eet uien en wees gerust, maar eet geen gans of kip, want dan eet je onrustig.” Met andere woorden: wie eenmaal gewend is aan vlees zal deze eetgewoonte niet meer willen opgeven. En elders staat in de Talmoed: „Wie vette staarten eet, zal zich op zolder moeten verstoppen voor zijn schuldeisers. Degene die alleen maar groenten eet, kan zich rustig overal vertonen.”

In de Talmoed wordt verder afgeraden om veel geld uit te geven aan vlees. Rabbi Chaim Azulai (1724-1806) schrijft dat men alleen vlees mag eten in bijzondere omstandigheden, bijvoorbeeld om gezondheidsredenen. En volgens rabbi Sjlomo Loeria (1510-1573) mag men vlees eten om het lichaam te sterken; niet slechts voor persoonlijk genot.

Het Jodendom biedt kortom zeker aanknopingspunten voor ”minder vlees”. Men mag echter niet uit het oog verliezen dat er verschil bestaat tussen vegetarisme als hoeksteen van een levensfilosofie en de Joodse visie waarbinnen vegetarisme slechts een onderdeel zou kunnen vormen van een veel bredere religieuze ‘lifestyle’.

Roofdier

Laten we vooral niet vergeten dat de klimaatproblematiek een uitvloeisel is van onze neiging tot zorgeloze en ongebreidelde consumptie. Het systeem van het kasjroet –het kosjere eten– verbiedt om roofdieren te eten. Roofdieren gaan eropuit om te doden en lijken fundamenteel ontevreden met wat de flora te bieden heeft. Symbolisch zegt een roofdier: „G’d zorgt niet goed voor mij; daarom moet ik voor mijzelf zorgen.”

Kasjroet verwerpt fundamentele ontevredenheid en roofbouw van de planeet. Veel zijn is veel belangrijker dan veel hebben. De herkauwende koe komt op een mens tevreden over. Het beetje voedsel dat zij tot zich neemt, herkauwt zij telkens. Vertaald naar menselijk niveau betekent dit dat het nastrevenswaardig is om te leven zonder overdaad. Dat lijkt me een ‘eye-opener’ in onze consumptiemaatschappij.

De auteur is rabbijn van het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap.