Volgens de onderzoekers is die rol veel groter dan altijd is aangenomen. „Het idee van een door de Bijbel geïnspireerde oorlog zien velen als iets primitiefs en middeleeuws. Dat is meer iets voor fanatieke organisaties in het Midden-Oosten dan voor onze moderne samenleving. De Bijbel was echter meer dan een bijzaak in de Eerste Wereldoorlog. Hij is door zowel centralen als geallieerden gebruikt om hun daden te onderbouwen en zelfs te rechtvaardigen.”

Kerstgeschenk

Zowel politici als kerkleiders citeerden de Bijbel om de mening van de bevolking te beïnvloeden, aldus onderzoeksleider dr. N. MacDonald. „Het conflict is daardoor in zekere zin een heilige oorlog geworden.”

Het idee van een „heilige oorlog” kwam volgens hem het meest tot uiting tijdens de strijd om de Sinaï en Palestina. Daarbij vochten de Britten tegen de Ottomanen, die werden gesteund door Duitsland, om hen ervan te weerhouden het Suezkanaal te passeren. Zowel Groot-Brittannië als Duitsland was gespitst op de overwinning, om die te presenteren aan hun bevolking als bewijs van hun strijd voor een rechtvaardige zaak.

De Britse generaal Edmund Allen­by versloeg het Turkse leger en bevrijdde Palestina. Toen hij Jeruzalem had veroverd en de Turken verdreven, stapte hij van zijn paard en ging te voet de stad binnen door de Jaffapoort, waarbij hij „zich liet inspireren door de beschrijving van Jezus’ nederigheid in de Bijbel.” De Britse minister-president David Lloyd George omschreef de overwinning als „een kerstgeschenk voor het Britse volk.”

De Bijbel was ook een belangrijk instrument bij het voeren van propa­ganda, stellen de onderzoekers. Britse publicaties schilderden de Duitsers af als „Filistijnen die als een hedendaags Assyrië Israël wilden wegvagen.” De bisschop van Londen noemde de oorlog een „grote kruistocht om de zwakken te verdedigen tegen de sterken.” De aartsbisschop van Canterbury en de deken van Westminster en andere religieuze leiders publiceerden preken in landelijke dagbladen waarin zij de oorlog rechtvaardigden en soldaten motiveerden om deel te nemen aan de strijd.

Spiegel

In Duitsland brak een discussie los over de vraag of er aan soldaten Bijbels mochten worden uitgedeeld. Sommige wetenschappers vreesden dat het Boek met zijn vredelievende inhoud het moreel van de soldaten zou verzwakken. Hun inbreng sneeuwde echter onder door denkers die juist beweerden dat de Bijbel geweld voor de goede zaak aanmoedigt.

De Bijbel was een „spiegel” waarin iedereen zijn eigen mening zag gereflecteerd, stellen de onderzoekers. „Veel gewetens­bezwaarden weigerden bijvoorbeeld op religieuze gronden te vechten en beriepen zich op de Bijbel.”

De wetenschappers zullen eveneens onderzoeken of de visie van mensen op de Bijbel veranderde tijdens de Eerste Wereldoorlog. „Voor sommigen vernietigde de oorlog elk geloof in God, anderen herkenden in de gebeurtenissen de eindtijd die was voorspeld in de Bijbel. Tijdens de oorlog nam de interesse voor het boek Openbaring met zijn apocalyptische profetieën toe.”

In de tijd van de Eerste Wereldoorlog speelde de Bijbel ook in de samenleving nog een belangrijke rol, schrijven de onderzoekers. „Soldaten en burgers waren op grote schaal bekend met de Schrift. Godsdienstonderwijs vormde een belangrijk deel van het schoolprogramma. Druk­persen in Groot-Brittanië draaiden in 1914 overuren om te kunnen voldoen aan de vraag naar Bijbels van de soldaten aan het front.”

„Het is moeilijk voor te stellen hoe de cultuur in het edwar­diaanse tijdperk was doortrokken van de taal van de Bijbel”, zegt dr. MacDonald, onderzoeksleider van het project en lector Oude Testament aan de universiteit van Cambridge. „Als je op 12- of 14-jarige leeftijd de school verliet, kende je de Bijbel waarschijnlijk beter dan menige theologie­student van tegen­woordig. Veel mensen konden er met gemak teksten uit citeren.”

De onderzoekers omschrijven hoe de Bijbel „een niet te mis­kennen onderdeel van het culturele en religieuze landschap tijdens de Eerste Wereldoorlog was.” „Het was waarschijnlijk het meest gelezen Boek tijdens de oorlog. Het bood inspiratie, uitdaging en troost aan soldaten en burgers.”

In Nederland promoveerde drs. Hanneke Takken in september in Utrecht op een onderzoek naar de rol van kerken en veldgeestelijken tijdens de Eerste Wereldoorlog.