In het voorjaar van 2012 werd Pao­lo Gabriele, een butler van de toenmalige paus Benedictus XVI, gearresteerd op de beschuldiging van het stelen en doorsluizen van vertrouwelijke documenten uit het appartement van de paus. De documenten doken later in boeken en kranten op. Uit de informatie bleek verrot een deel van het hoge bestuursapparaat was en dat de financiële huishouding moedwillig een puinhoop was. Gabriele zou met zijn daad de paus hebben willen helpen om zich van ontrouwe medewerkers te ontdoen. De butler werd veroordeeld tot achttien maanden gevangenisstraf, maar later door de paus vergeven. Een klein halfjaar na het proces trad Benedictus XVI af.

Drieëneenhalf jaar later lijkt de geschiedenis zich te herhalen. Begin deze maand arresteerde de Vaticaanse politie twee functionarissen, de hoge geestelijke Lucio Angel Vallejo Balda en Francesca Chaouqui. Beiden hadden zitting in de inmiddels opgeheven commissie die zich bezighield met de reorganisatie van de financiële huishouding van de Heilige Stoel, het hoogste bestuur van de Rooms-Katholieke Kerk. Zij worden ervan verdacht geheime documenten, maar ook in het geniep opgenomen gesprekken, te hebben gelekt naar de pers. Twee journalisten, die (deels) op basis van de documenten in dezelfde week een boek lieten uitbrengen –inmiddels bestsellers in Italië– werden eveneens aangeklaagd. De vijfde beklaagde is de secretaris van Vallejo Balda, ook een geestelijke.

Oppepper

De openbaar aanklager van het Vaticaan beschuldigt de verdachten ervan „een georganiseerde criminele organisatie” te zijn die zich onrechtmatig toegang tot informatie verschafte met het doel die te verspreiden. Hiermee zouden de fundamentele belangen van de Heilige Stoel zijn geschaad.

Tegen Balda, de hoofdverdachte die nog steeds –als enige– in de Vaticaanse cel zit, liepen al langer verdenkingen. Een maand voor zijn arrestatie werd hij door de Vaticaanse politie verhoord. Op zijn computer en telefoon, die werden ingenomen, trof de politie bewijzen van de ontrouw van Balda. Er bleek sprake van rechtstreekse 
–gecodeerde– correspondentie tussen de monseigneur en de journalist Gianluigi Nuzzi, de auteur van eerdere schandaalboeken over het Vaticaan. Balda meende er goed aan te hebben gedaan, aldus de Italiaanse pers, om een oppepper te geven aan de hervormingspolitiek van paus Franciscus, die zijn inziens door obstructie binnen het Vaticaan op een dood spoor was geland.

Frisse wind

Op het eerste gezicht lijken beide zaken op elkaar: goedbedoelende klokkenluiders die kennelijk worden aangepakt. Mogelijk is dat het geval met Paolo Gabriele, maar de huidige zaak lijkt toch minder nobele doelen te dienen. Het is een feit dat de Spaanse geestelijke op een zijspoor in de Vaticaanse curie was beland. Bovendien heeft paus Franciscus gezorgd voor een frisse wind in het Vaticaan en streeft hij naar een mentaliteitsverandering, waarbij openheid en transparantie hoofdbegrippen zijn. Het is niet voor niets dat de paus het geval onmiddellijk veroordeelde. „Stelen is een misdaad en het laten uitlekken van deze documenten is een fout”, zei hij.

Het is ook tekenend dat een van de eerste wetten die de paus doorvoerde het strafbaar stellen van het lekken van vertrouwelijke documenten was. Daarop staat maximaal een gevangenisstraf van acht jaar. Het is twijfelachtig of Balda voor lange tijd de gevangenis ingaat, mocht hij worden veroordeeld. De Vaticaanse gevangenis is daarvoor niet ingericht, en naoorlogse pausen gaven de voorkeur aan het verlenen van gratie. De twee journalisten gaan sowieso niet achter slot en grendel. Niet alleen omdat ze niet op het proces komen opdagen, maar ook omdat het een ongekend precedent zou zijn als Italië hen aan het Vaticaan zou uitleveren.