Het voorstel komt uit onverdachte hoek: de VO-raad, de belangenorganisatie van middelbare scholen. Als er één partij is die kan beoordelen of dit idee verstandig is, dan zijn het de scholen. Toch wijst de Onderwijsraad het niet ten onrechte af in een vrijdag aan staatssecretaris Dekker (Onderwijs) aangeboden advies.

Natuurlijk is de VO-raad niet zomaar met het idee gekomen. De ene leerling is goed in talen, maar niet in exacte vakken, de andere andersom. Door de vrijheid te bieden om per vak een examenniveau te kiezen, wordt recht gedaan aan de verschillen in aanleg, interesses en capaciteiten. Dat past in de trend die breed in het onderwijsveld leeft om maatwerk te bieden.

Toch had de VO-raad zich beter rekenschap moeten geven van de gevolgen van zijn voorstel. Bijvoorbeeld dat de uniforme waarde van het diploma verdwijnt. De betekenis van een havo-diploma is helder zolang de kandidaat in alle vakken op dat niveau examen heeft gedaan. Dat er voor het ene vak een acht op de lijst staat en voor het andere misschien een zes of zelfs een vijf, maakt duidelijk wat de sterke en minder sterke kanten van de kandidaat zijn. Maar wat zegt een diploma als er cijfers op staan die betrekking hebben op verschillende niveaus? Het risico van een lappendeken ligt voor de hand.

De Onderwijsraad legt daar in zijn advies de vinger bij. Pas op voor „ondoordachte en overhaaste” wijzigingen, waarschuwt de raad. Terecht. Een diploma geeft recht op vervolgonderwijs, maar dan moet wel duidelijk zijn op welk niveau. Het mooie van ons huidige diplomasysteem is dat het een waarborg is van gelijke kansen voor iedereen. Bovendien maakt het uniform duidelijk welke waarde het papiertje op de arbeidsmarkt heeft.

De Onderwijsraad waarschuwt nog voor iets anders. Een deel van de leerlingen zal de mogelijkheid aangrijpen om het zichzelf gemakkelijker te maken. Vraagt wiskunde op havo-niveau extra inspanning en heeft de leerling daar geen zin in, dan volgt hij het vak toch op vmbo-niveau? De prikkel om een stapje harder te lopen wordt minder.

Dat geldt ook voor de docenten, vreest de Onderwijsraad. Zij lopen het risico minder hun best te doen om de leerlingen uit te dagen het beste uit zichzelf te halen. Hoewel in de praktijk zal moeten blijken of deze bezwaren terecht zijn, zijn ze op voorhand niet denkbeeldig. De gevolgen kunnen schadelijk zijn: het onderwijs daalt in kwaliteit en meer leerlingen stromen uit op een lager niveau.

Staatssecretaris Dekker liet vrijdag weten dat hij niet gaat experimenteren met een examenniveau per vak, maar het advies van de Onderwijsraad ter harte neemt. Een verstandig besluit.