De trein naar Rotterdam is op tijd. Om dertien over twee glijdt het gele gevaarte station Zwolle binnen. Volgens de dienstregeling is het vertrek over vijf minuten. Het perron langs spoor 1 is in een mum vol met uit- en instappende mensen.

„Madrid?”

„Gezien in de Metro. Vreselijk, niet?”

Twee leden van de spoorwegpolitie sjokken door de tunnel onder de sporen. „Nee, geen extra controles. Waarom?” Een blauw bordje meldt wat te doen bij brand en ongeval. „Vlucht niet over de sporen.”

Kan ’Madrid’ ook in Nederland gebeuren? Dat kan.

Trein- en metrostations zijn, vooral tijdens de spitsuren, oorden van beweging en chaos. Tienduizenden mensen verplaatsen er zich in korte tijd. Ideaal voor wie in de menigte wil opgaan. De voorbeelden zijn er: de Japanse sekte die gifgas in de metro strooide, bomaanslagen op treinen in Rusland.

Sinds de aanslagen van 11 september (scheelt overigens precies een halfjaar met 11 maart…) worden luchthavens zwaar beveiligd. Vliegen is geen pretje. Naar risicolanden is een luchtreiziger uren kwijt aan controles. Het plegen van een aanslag met vliegtuigen of op luchthavens is minder eenvoudig geworden. Terroristen zoeken andere doelwitten. Maar wel met hetzelfde oogmerk: chaos, ontwrichting, angst onder de bevolking.

Bovendien zijn aanslagen op treinen, hoe raar dat misschien ook klinkt, effectief. Meer dan in het vliegverkeer raakt het mensen. Velen denken: Ik had er ook bij kunnen zijn. Komt bij, dat stations met veel toegangen haast niet te beveiligen zijn. Laat de beveiliging van Schiphol op station Zwolle los en het treinverkeer valt stil.

Maar ook als de aanslagen in Madrid het werk blijken te zijn van al-Qaida, dan nog hoeft Nederland niet direct te vrezen voor aanslagen, zegt terrorisme-onderzoeker Edwin Bakker van Instituut Clingendael. Nederland komt nauwelijks voor op de lijstjes van landen die een mogelijk doelwit vormen voor terroristen van al-Qaida. „Het is niet zo dat premier Balkenende als een oorlogshitser werd beschouwd, zoals sommigen de Spaanse premier Aznar wel zagen.”

Spanje ging in de oorlog tegen Irak samen met de Verenigde Staten en Groot-Brittannië voorop in de strijd. Als dat reden zou zijn voor de aanslagen, hoeft Nederland er niet direct voor te vrezen het volgende doelwit te zijn. „De Polen bijvoorbeeld hadden een veel actievere rol in Irak.” Nederland steunde de oorlog ook, maar was daarin veel voorzichtiger, aldus Bakker.

De onderzoeker heeft lijstjes gezien van landen die mogelijk doelwit zijn voor al-Qaida. Nederland komt daar niet prominent op voor. „Zelfs landen als Duitsland en Frankrijk, die niet betrokken waren bij de oorlog tegen Irak, staan hoger op die lijstjes.”

Volgens Bakker zijn de nieuwe aanwijzingen die mogelijk duiden op betrokkenheid van al-Qaida, niet eenduidig. Het busje met ontstekingsmechanismen en een geluidsband met koranteksten dat is gevonden, wijst wel in de richting van islamitische terroristen. De claimbrief die aan een Arabische krant in Londen is gestuurd, neemt hij minder serieus. Die brief is ondertekend door dezelfde organisatie die vorig jaar de verantwoordelijkheid voor de grote stroomstoring in de VS en Canada opeiste. De storing bleek echter niet het gevolg van een aanslag te zijn.

Intussen zijn de veiligheidsmaatregelen rondom de Spaanse ambassade in Den Haag en het consulaat van Spanje in Amsterdam verscherpt. Over de aard van de maatregelen wilde een woordvoerder van het ministerie van Binnenlandse Zaken vrijdag geen uitspraken doen. De daad moet meer als symbool worden gezien dan dat het werkelijk iets uithaalt.

De autoriteiten zijn alert op dreigingen, aldus de woordvoerder. „Als verdergaande maatregelen nodig zijn, zullen we die uiteraard nemen.” Sinds de aanslagen in de Verenigde Staten in september 2001 staat de zaak op scherp. Een sleutelrol is er voor de geheime dienst AIVD, die zo veel mogelijk informatie probeert te verzamelen. Spin in het web is het Nationaal Crisis Centrum.

Veel gebeurt achter de schermen. Eén keer, op 27 september 2001, kwam alles uit de kast. Het halve leger -mannen in zwarte pakken en tanks met mitrailleurs- rukte uit om tunnels bij Amsterdam en Rotterdam te beschermen tegen aanslagen. Er gebeurde niets.

Bakker van Clingendael begreep dat toen al niet. „Waarom zouden tunnels doelwit zijn. Wie raak je daarmee?” Volgens de onderzoeker is een daad van terrorisme bijna niet te voorkomen. „Stel dat iemand een flat huurt en die volstouwt met dynamiet om die complete flat op te blazen. Als hij het vlammetje aansteekt, is het te laat. Je moet de man tijdens de voorbereidingen in de gaten krijgen.”