Bremmer is bibliothecaris bij de Gereformeerde Bijbelstichting (GBS) in Leerdam. De GBS bezit een grote collectie oude Bijbels. In de bibliotheek staan ook verschillende Bijbels in andere talen die door de Statenbijbel gestempeld zijn. Bremmer: „Zo kennen we de Engelse Haakbijbel, met een vertaling van de kanttekeningen in het Engels.”

Minder is er bekend over het gebruik van de kanttekeningen in Duitse en Franse vertalingen. „Over de theoloog Samuel Desmarets of Maresius is bijvoorbeeld wel een vuistdikke studie verschenen, maar daarin staat maar één bladzijde over zijn Bijbeluitgave met kanttekeningen gegrond op die van de Statenbijbel.”

Bremmer besloot de kanttekeningen van de Statenbijbel, de Tossanusbijbel en de Maresiusbijbel naast elkaar te leggen. Het werd het onderwerp van zijn masterscriptie voor de studie theologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Titel van de studie is ”Deelhebben aan het geluk der Nederlanders. De internationale receptie van de Nederlandse Statenbijbel (1637): een casestudy naar een Duitse en Franse kanttekeningenbijbel”.

De Duitse Tossanusbijbel is ontstaan in een periode van discussie over het al dan niet gebruiken van de wat vrijer vertaalde Lutherbijbel door de gereformeerden, vooral in de regio Heidelberg. Bremmer: „De gevluchte Franse hugenotenpredikant ds. Daniel Toussain of Tossanus (1541-1602) was voor handhaving van Luthers vertaling. Diens zoon Paul Toussain (1572-1634) bracht in 1617 een Lutherbijbel met commentaar uit. Deze Paul Toussain was een jaar later namens de Palts aanwezig op de Synode van Dordrecht waar tot de Statenvertaling werd besloten.” De kanttekeningen van de Tossanusbijbel zijn na Paul Toussains dood aangevuld met een Duitse vertaling van de Nederlandse kanttekeningen. Die uitgave onderzocht de inwoner van Gouda.

De Maresiusbijbel verscheen in 1669. „Samuel Maresius (1599-1673) was een Fransman van geboorte. Hij verbleef onder meer even in ’s-Hertogenbosch en was later jarenlang hoogleraar in Groningen. Het was een orthodox-gereformeerd predikant, zeer polemisch en een groot aanhanger van de belijdenis van Dordt.”

De kanttekeningen in de Maresiusbijbel bestaan uit een combinatie van verschillende commentaren, ontdekte Bremmer. „De hoofdmoot wordt echter gevormd door de kanttekeningen van de Statenvertaling.”

Om de Nederlandse, Duitse en Franse kanttekeningen te vergelijken, koos Bremmer een aantal Bijbelgedeelten uit die daarvoor geschikt zijn. Zo bestudeerde hij de passage uit Jozua 2 waarin volgens typisch Nederlandse inkleuring gesproken wordt over de veren over de Jordaan, terwijl daarmee doorwaadbare plaatsen worden bedoeld. Verder onderzocht hij onder meer het commentaar bij Jona 4 (over de wonderboom) en teksten over het heilig avondmaal.

Beide bijbels houden vast aan de orthodox-gereformeerde lijn, concludeert Bremmer. „Je ziet wel dat Maresius erg veel toevoegt, bijvoorbeeld over roomse dwalingen. Je krijgt de indruk dat hij nog rechtzinniger wilde zijn dan de Dordtse vaderen. De Tossanusbijbel blijft heel dicht bij de Nederlandse kanttekeningen.”

Ondanks het feit dat de Statenbijbel een late vertaling was, had de Nederlandse uitgave toch grote invloed, zegt Bremmer. „Nederlandse theologen hadden veel internationale contacten: Litouwen, Polen, Hongarije, Duitsland, Frankrijk. Zo was er breed kennis van de tekst van de Statenvertaling met kanttekeningen.”

Lees meer in Digibron

De erfenis van het rijke roomse leven : Samuel Maresius en het conflict rondom de Bossche Broederschap (Reformatorisch Dagblad, 16-12-1999)

Serie over ‘Samuël Maresius geen aantrekkelijke figuur’:

Deel 1 (De Waarheidsvriend, 21-09-1939)

Deel 2 (De Waarheidsvriend, 28-09-1939)

Deel 3 (De Waarheidsvriend, 05-10-1939)

Deel 4 (De Waarheidsvriend, 12-10-1939)

Deel 5 (De Waarheidsvriend, 19-10-1939)

Daniël Tossanus de Oudere en Paul Tossanus (1e gedeelte) (Amsterdamsch Zondagsblad, 31-03-1895)

Daniël Tossanus de Oudere en Paul Tossanus (2e gedeelte) (Amsterdamsch Zondagsblad, 07-04-1895)

Daniël Tossanus de Oudere en Paul Tossanus (Slot) (Amsterdamsch Zondagsblad, 14-04-1895)