”Goed gelovig” biedt tegenwicht tegen teloorgang leerdiensten
Het bieden van tegenwicht aan de teloorgang van de leerdiensten en het stimuleren van een hernieuwde aandacht voor de noodzaak van een lerende gemeente.
Met het oog daarop verscheen er een bundel met preekschetsen voor de leerdienst om de rijke geestelijke inhoud van het gereformeerde belijden –samengevat in de Heidelbergse Catechismus– te vertolken in de verkondiging.
De bundel heeft als titel: ”Goed gelovig. Een thematische uitleg van de Heidelbergse Catechismus voor verkondiging en onderwijs”. Het is opvallend dat een dergelijk boek –een zogenoemd postille– nog in onze tijd verschijnt. Het is geen verzameling met kant-en-klare catechismuspreken. Een postille geeft immers alleen een ”korte uitleg”, letterlijk zegt het woord zoiets als ”na deze (woorden)”. Er moet dus nog wat gebeuren na het lezen van zulke schetsen. En dat is maar goed ook. Reeds in de zestiende eeuw werd erover geklaagd dat er predikers waren die slechts voorlazen wat andere predikers hadden uitgegeven met de bedoeling hun collega’s te stimuleren tot nadenken, tot luisteren en vervolgens verkondigen. Helaas bleek de studiezin nogal eens te ontbreken.
Het uitgeven van postilles, bundels met min of meer uitgewerkte preekschetsen, was overigens ook al in de middeleeuwen in zwang gekomen. Waarom is de verschijning van ”Goed gelovig” dan opvallend? Omdat een oude serie postilles in boekvorm enkele jaren geleden gestopt is en nu via een website (preekwijzer.nl) aangeboden worden. Toch verschijnt er dan nu een dikke pil op de markt. De redactie van de bundel heeft blijkbaar gesignaleerd dat er onvrede is met het beëindigen van de leerdiensten. Misschien dat kerkenraden die dit overwegen dat even in hun oren moeten knopen, zodat ze niet tien jaar later een bittere ontdekking doen.
Thematisch
Het boek bevat veel stof tot nadenken. Waardevol is een inleiding over het eigen karakter van de catechismusprediking, overgenomen uit de voorganger van deze bundel met de titel ”Kennen en vertrouwen”(1993). Ook een bijlage met tekstvarianten verhoogt de waarde ervan.
Het bijzondere van dit boek is dat het thematisch de stof ordent en niet per zondag of per vraag en antwoord. Wel biedt het boek de mogelijkheid om zich gewoon aan de volgorde van de Heidelbergse Catechismus te houden. Een nadeel van het groeperen is dat er hier en daar wel erg veel aan de orde komt in één schets en soms dat dingen wel erg snel worden afgedaan. Dat viel me op bij bijvoorbeeld de behandeling in een schets van de vergeving van zonden en de rechtvaardiging.
De paragraaf ”De leefwereld van de hoorder” die in elk hoofdstuk terugkomt, kan fungeren als wekker. Wie denkt dat wat daarin beschreven wordt niet van toepassing is op zijn gemeente, dient te beseffen dat het beschrevene onderhuids wel aanwezig kan zijn.
De ”Homiletische aanwijzingen” zijn soms slechts een opsomming van wat je allemaal in een preek zou kunnen stoppen. Enkele mogelijke structuurschetsen (van welke vorm dan ook) zouden menig prediker meer geholpen hebben.
Tegenspraak
Wie zou niet dankbaar kennisnemen van het werk dat de redactie van ”Goed gelovig” gedurende enkele jaren heeft verricht ten dienst van de leerdiensten? Laat iedere kerkenraad zijn predikant dit boek cadeau geven en erbij zeggen dat het onder één voorwaarde is, namelijk dat hij de stof niet gaat herhalen, maar die zelf verwerkt. Om dat te controleren moeten de broeders het boek zelf ook lezen, en dat lijkt me uitermate nuttig.
Het boek roept ook tegenspraak op, wanneer het gaat over de wel erg naïeve opvatting dat we de menswording van God voor jongeren via de beamer zichtbaarder en tastbaarder kunnen maken. Of dat je een theedoek mee de preekstoel op zou moeten nemen om kinderen duidelijk te maken dat geloven soms iets heeft van ”lopen met gesloten ogen”. Dit soort ”homiletische aanwijzingen” zijn niet de sterkste kanten van dit boek.
Bovendien zou er een theologische doordenking van dit soort opmerkingen nodig zijn. Volgens mij sla je theologisch de plank mis wanneer je denkt zo de menswording zichtbaar te kunnen maken voor jongeren. Men onderschat ook de ”verbeelding” van wat het Evangelie ons vertelt. Laat liever Jezus’ ogen en handen als het ware zien in de prediking. En de theedoek? Het is slechts een van de aspecten van geloof die met de ”theedoek” verbeeld wordt. Bovendien is wandelen aan Vaders hand echt wel wat anders dan een spelletje blindemannetje.
En wat moet een tiener met: ”Jouw gebed doet ertoe!”? in het kader van „het gezichtspunt dat wij biddend invloed kunnen uitoefenen op het wereldgebeuren en dat wij onze rol daarin moeten pakken.”? Ook het taalgebruik in dit gedeelte roept vragen op.
Ten slotte –en dat slechts als stimulans om het boek ter hand te nemen– had ik graag gezien dat de ”hoogspanning”, de ernst van de scheiding tussen ongeloof en geloof, de noodzaak van wedergeboorte, meer tot uitdrukking zou komen. De gemeentebeschouwing is soms wel erg massief, alsof de hele gemeente reeds deelt in het heil. Leven als kind van de hemelse Vader is niet iets wat Jezus slechts heeft „mogelijk gemaakt; dat mag je leren geloven.”
Zo biedt het boek ook stof tot nadenken vanuit de tegenspraak. Het is heerlijk als deze bundel predikanten tot lerende dienaren van het Woord maakt.
Boekgegevens
Goed gelovig. Een thematische uitleg van de Heidelbergse Catechismus voor verkondiging en onderwijs, M. C. Batenburg e.a. (red.); uitg. Boekencentrum, Zoetermeer, 2015; ISBN 978 90 2392 841 6; 734 blz.; € 65,-.
