De voormalige Joegoslavische leider is het enige staatshoofd ooit dat nog in functie was toen hij werd aangeklaagd. Dat maakt Milosevic de belangrijkste persoon die ooit terecht heeft gestaan na Hermann Göring, de rechterhand van Adolf Hitler, die na de Tweede Wereldoorlog ter dood werd veroordeeld door een internationaal militair tribunaal. Göring pleegde zelfmoord voordat hij kon worden geëxecuteerd.

De zaak-Milosevic vormt het hoogtepunt van jaren onderzoek en een reeks dossiers die zijn aangelegd sinds het Joegoslavië-tribunaal in 1993 werd opgezet door de Verenigde Naties om degenen te berechten die verantwoordelijkheid dragen voor de gewelddadige ineenstorting van de Balkan. De eens zo machtige president van Servië wordt 66 gevallen van wreedheden ten laste gelegd die zijn begaan tijdens de oorlogen in Kroatië, Bosnië en Kosovo.

De aanklagers beweren dat hij een systematisch plan had uitgewerkt om een grotere Servische staat te creëren door niet-Serviërs uit delen van deze gebieden te verdrijven of te vermoorden.

Naar verwachting zal het proces meer dan een jaar in beslag nemen. De man die dertien jaar aan het hoofd stond van Joegoslavië wordt beschuldigd van iedere misdaad die het tribunaal onderscheidt, waaronder ook de moord op duizenden moslims na de val van Srebrenica in 1995. De openingsfase, die mogelijk vier maanden in beslag neemt, zal zijn gewijd aan de brute onderdrukking van etnisch Albanezen in Kosovo in de jaren 1998-1999.

De zaak wordt met spanning gevolgd door politici en juristen die op zoek zijn naar mogelijkheden om machtige staatshoofden en leiders, onder wie mensen als Osama bin Laden, ter verantwoording te roepen voor hun misdaden.

Het proces opent op een moment dat het verdrag dat moet leiden tot de oprichting van een permanent Internationaal Strafhof op het punt staat om te worden geratificeerd. Dit ondanks stevige oppositie en zelfs dreigementen van de Verenigde Staten om de werking van dit nieuwe hof te ondermijnen. Vorige week ratificeerden Portugal en Ecuador het in 1998 gesloten Verdrag van Rome. Het totaalaantal landen dat tot ratificering is overgegaan komt hiermee op 52, terwijl er zestig landen nodig zijn om het verdrag in werking te laten treden.

„Of Milosevic nu schuldig of onschuldig wordt verklaard, het feit dat een zo machtige persoon voor het gerecht kan worden gebracht, is een enorme prestatie”, zegt William Pace, de voorzitter van de Coalitie voor een Internationaal Strafhof. „Het succes van de ad-hoctribunalen is ook een essentiële basis die ons in staat stelt vooruitgang te boeken met een permanent hof”, zegt hij. Als het proces openlijk en eerlijk verloopt, zal dit een signaal zijn dat internationaal recht werkt, meent Richard Dicker, hoofd van het volkenrechtprogramma van de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch.

Voor de aanklagers van het Joegoslavië-tribunaal heeft er nog nooit zo veel op het spel gestaan. „Het zou een ramp zijn als ze verliezen. Milosevic is de man om wie het draait”, zegt juridisch analist Avril McDonald van het Asser Instituut in Den Haag. „Hier gaat het om, dus kunnen ze hem maar beter pakken.”

Vertegenwoordigers van het VN-hof geven toe dat zij de druk voelen. Zij benadrukken echter dat de zaak-Milosevic niet anders zal worden behandeld dan die van iedere willekeurige andere verdachte. „Dit is aan de ene kant vanzelfsprekend een proces van groot historisch en juridisch belang, omdat Milosevic in brede kring wordt gezien als de oorzaak van de instorting van Joegoslavië, zegt Jean Jacques Joris, speciaal adviseur van hoofdaanklaagster Carla Del Ponte. „Aan de andere kant is Milosevic één man, één individu.”

Vlak voor het begin van het proces is nog steeds onduidelijk wie de aanklagers zullen oproepen om te getuigen tegen Milosevic of wat voor bewijzen zij zullen presenteren. Zij beweren dat een stuk of dertig ”politieke ingewijden” bereid zijn te getuigen. Er zijn echter officieel geen namen vrijgegeven.

In de Joegoslavische media circuleert wel een lijst met mogelijke getuigen. Deze lijst wordt aangevoerd door Zoran Lilic, de stroman die van 1993-1997 president van Joegoslavië was. Milosevic was in die tijd als president van Servië, de belangrijkste republiek van Joegoslavië, de feitelijke machthebber. De lijst bevat ook de naam van Vlastimir Djordjevic, een hoge politiefunctionaris die achter een door Milosevic bevolen operatie zou zitten om de sporen van een massamoord op etnische Albanezen in Kosovo uit te wissen tijdens de NAVO-bombardementen in 1999. Ook Rade Markovic, het hoofd van de geheime dienst tijdens Milosevic’ laatste jaar aan de macht, wordt genoemd.

Milosevic zal volgens zijn juridisch adviseurs mogelijk proberen de voormalige Amerikaanse president Bill Clinton, de voormalige minister van Buitenlandse Zaken Madeleine Albright van de VS en de Britse premier Tony Blair op te roepen als getuigen. Milosevic, die heeft geweigerd een advocaat te kiezen, zal zijn eigen verdediging voeren. Hoogstwaarschijnlijk zal hij tijdens zijn openingspleidooi herhalen dat hij het hof afwijst omdat het bevooroordeeld is en het Westen beschuldigen van de wreedheden in zijn land.

Mr. Göran Sluiter, docent internationaal recht aan de Universiteit Utrecht, heeft er vertrouwen in dat de aanklagers Milosevic veroordeeld krijgen voor Kosovo, omdat hij president was toen de misdaden werden begaan. Het tribunaal heeft al een precedent geschapen door te oordelen dat bevelhebbers aansprakelijk zijn voor de daden van hun ondergeschikten. „De misdaden vonden plaats in zijn eigen staat, waar hij aan het hoofd stond van het leger, de politie en het politieke systeem”, zegt Sluiter. „Het zal moeilijk voor hem zijn vol te houden dat hij er niet van op de hoogte was.”