Daarom: kappen nou! Eerst een referendum over dit belachelijke plan. En dan zul je zien dat dé Nederlander er fel op tegen is dat ons land dit door Brussel gesloten associatieverdrag ondertekent. Ook al heeft de Tweede Kamer dit verdrag in april al goedgekeurd.

Tja, zo kún je ertegen aankijken. Maar wie iets langer nadenkt over het burgerinitiatief GeenPeil, voelt zijn enthousiasme snel zakken. Let wel, wat Burgercomité EU, GeenStijl en Thierry Baudet doen: in een busje het land door rijden en dozen vol handtekeningen ophalen, is legaal. Zo zijn de regels, sinds 1 juli. De toen door ons parlement aangenomen referendumwet bepaalt dat wie 300.000 handtekeningen heeft, het kabinet kan dwingen tot het houden van een volksraadpleging.

Problematisch is dat bij een referendum, en ook bij de voorbereiding ervan, een objectieve en correcte voorlichting van de burger moeilijk blijkt te zijn. Als we, om maar iets te noemen, de ”factchecker” van De Correspondent mogen geloven, zijn diverse aannames van GeenPeil of oncontroleerbaar, of onjuist, of gedeeltelijk onjuist.

Neem het bezwaar van GeenPeil dat het associatieverdrag op enige termijn gaat leiden tot het EU-lidmaatschap van Oekraïne, waardoor de Unie wéér groter wordt. „Volledig onjuist”, oordeelt de genoemde factchecker. Ook landen als Israël, Jordanië en Chili hebben een associatie­verdrag met de EU, landen die nooit lid zullen worden van de Unie.

Of neem de claim van GeenPeil dat het associatieverdrag zorgt voor minder democratische controle. „Onjuist”, zegt de factchecker. Europa mag dan in democratisch opzicht tal van mankementen vertonen, het associatieverdrag „vermindert op geen enkele manier de controle­mogelijkheden van gekozen politici op Europese instanties.”

De grootste moeilijkheid bij dit referendum ligt echter op een ander vlak. Die betreft de curieuze werking van referenda an sich. Want welke concrete uitkomst kunnen we nu straks tegemoetzien? In de eerste plaats dat het referendum –dat ons waarschijnlijk zo’n 30 miljoen euro gaat kosten– er komt. En in de tweede plaats dat een meerderheid van de bevolking het associatie­verdrag gaat afwijzen.

En dan? Optie A is dat ons parlement de uitspraak naast zich neerlegt. Dat is niet ondenkbaar. Het gaat immers slechts om een raadplegend referendum. En het is voor een volksvertegenwoordiging en kabinet –volgend jaar zijn we nota bene EU-voorzitter– uiterst lastig om als enige land in Europa een EU-besluit af te wijzen. Hoe dan ook, als de uitslag van de volksraadpleging niet wordt gevolgd, is Leiden in last. Spot en hoon worden dan het deel van onze ‘ondemocratische’ volksvertegenwoordigers.

Maar datzelfde kan gemakkelijk ook gebeuren bij optie B, namelijk wanneer Tweede en de Eerste Kamer de uitspraak van het volk wél volgen. Dan zal de teleurstelling bij burgers minstens even groot zijn. Aan de EU en aan het democratisch gehalte hiervan verandert, anders dan door GeenPeil gesuggereerd, immers niets? En zo kan dit proces haast alleen maar leiden tot een vertrouwensverlies van burgers in de politiek.

Terug te draaien valt dit proces echter niet. Het enige wat politici nu en de komende tijd nog rest, is uiterst kritisch kijken naar alle beleidsbeslissingen die de regering hun voorlegt op het terrein van de Europese politiek. Want als GeenPeil iets laat zien, is het dat onder kiezers nog altijd een breed anti-EU-sentiment leeft, dat door allerlei groeperingen gemakkelijk gebruikt of misbruikt kan worden. Altijd op momenten dat dit Den Haag juist níét uitkomt.