Na het Tweede Vaticaans Concilie, het vernieuwingsconcilie uit het midden van de jaren zestig, dreven rooms-katholieken -zowel bisschoppen als kerkleden- weg van Rome. In 1980 belegde Johannes Paulus II een speciale synode met als enige thema hoe de Nederlanders weer in de pas te laten lopen. Aan de vooravond van het pausbezoek aan Nederland in 1985, misschien wel de minst succesvolle pausreis, ontstond de progressieve Acht Mei Beweging. Hoe dan ook is sindsdien de relatie met het Vaticaan verbeterd.

Sophie de Ravinel, Vaticaan-deskundige voor de Franse krant Le Figaro, kan zich die reis nog goed herinneren. „Nederland was illustratief voor hoe de kerk na het Tweede Vaticaans Concilie in een crisis was beland. Dat proces heeft Rome gestopt. Maar later had de kerk in Frankrijk en België soortgelijke ervaringen. Momenteel heeft België een slechte pers in het Vaticaan.” Bij het Belgische ad limina-bezoek vorig jaar kregen de Belgen ervan langs.

Ook de jezuïtische pater Peter Gumpel vindt dat de Nederlandse kerk niet meer als buitenbeentje kan worden beschouwd. „Tegenwoordig is Nederland niet het enige land waar verschijnselen zoals secularisatie en een gebrek aan roepingen zich voordoen. In Frankrijk en België is het niet anders”, vertelt de jezuïet. Gumpel is een Duitser, maar heeft een belangrijk deel van zijn jeugd in Nederland doorgebracht.

Nederland fungeert niet meer als rode lap, maar het lijkt er ook op dat Nederland er weinig meer toe doet in de universele Rooms-Katholieke Kerk. „Ik sta wel eens verbaasd als ik in Rome oordelen krijg voorgeschoteld als zou Nederland een heidens land zijn geworden. Of dat het een land is dat je beter kunt afschrijven”, zegt Gumpel. „Zulke scherpe oordelen gaan veel te ver en hebben te maken met hoe Nederland en de Nederlandse kerk in de Italiaanse pers ervan afkomen.” Nederland duikt alleen in de media op om nog eens zijn zogenaamde progressieve en liberale klimaat te onderstrepen.

Hoe dan ook is de Nederlandse kerk vrijwel betekenisloos in het Vaticaan. Er werken maar weinig Nederlanders bij de decasteries, de departementen van de heilige stoel. De hoogste Nederlandse curieprelaat, Karel Kasteel, is als secretaris de tweede man van het departement dat gaat over diaconie en ontwikkelingshulp. Een typisch Hollandse specialiteit, maar het behoort niet tot de speerpunten van de heilige stoel.

„De Nederlandse kerk is onzichtbaar”, vindt Sophie de Ravinel. „In de drie jaar dat ik hier werk, heb ik veel bisschoppen, religieuzen en curiepersoneel uit landen als België, Duitsland, Spanje en Oostenrijk leren kennen. Maar ik heb geen contact met Nederlanders. De kerk komt nooit in het nieuws. Het is geen kritiek, maar een feit. Het kan ook discretie zijn, of een teken dat alles goed gaat.”

Wellicht laat het Nederlandse episcopaat ook zijn neus te weinig zien in Rome. Monseigneur Kasteel bestrijdt dat. „De bisschoppen komen geregeld in Rome. De bisschoppen die hier studenten hebben, komen één keer per jaar over om hen te volgen.”

Volgens John Allen, Vaticaan-journalist van de Amerikaanse National Catholic Reporter, houdt het Nederlandse episcopaat bewust een laag profiel. „Ze willen de jaren vergeten waarin Nederland er slecht voorstond. Ze willen niet meer aan die situatie worden herinnerd. Ze houden zich rustig en werken meer achter de schermen.” De Nederlandse bisschoppen staan volgens Allen in de curie goed aangeschreven, op bisschop Muskens na. „Kardinaal Simonis wordt beschouwd als een saaie man, maar ook als betrouwbaar. Bisschop Punt van Haarlem wordt zelfs hooglijk gewaardeerd. Hij is volgens het staatssecretariaat een modelbisschop, conservatief maar moedig”, zegt Allen, die beschouwd wordt als de best geïnformeerde Vaticaan-deskundige. Het is wel zo, zegt de Amerikaan, dat Nederland niet beschikt over vooraanstaande kardinalen zoals Godfried Danneels in België en Christoph Schönborn in Oostenrijk. De enige in Nederland van conservatieven huize die eruit springt, is priester Antoine Bodar. Maar die is onlangs teruggekeerd in Rome na een negatieve ervaring als plebaan van ’s-Hertogenbosch.