Wat onderzocht u precies?

Landman, onderzoekend adviseur bij bureau Twynstra Gudde: „Ik heb een model ontwikkeld waarmee je naar het optreden van politieagenten kunt kijken. Ik wilde weten waarom agenten doen wat ze doen. Voor het beantwoorden van die vraag trok ik 300 uur met twee verschillende stedelijke politieteams op. Tijdens deze diensten observeerde ik uiteenlopende gebeurtenissen en sprak daarover met agenten.”

Waarom doen agenten wat ze doen?

„Politiemensen staan continu voor dilemma’s. In elke situatie –of ze nu stuiten op een burenruzie, een automobilist die er ineens met hoge snelheid vandoor gaat of iemand die op een verhit moment ineens met de hand naar zijn broekzak grijpt– moet een agent bepalen wat er aan de hand is en of en hoe hij gaat optreden.

Ik ontdekte dat agenten daarbij vooral vertrouwen op hun professionele intuïtie. Door hun ervaring hebben ze handelingspatronen ontwikkeld, waarmee ze proberen orde te scheppen in hun complexe werkomgeving. In nieuwe situaties refereren agenten aan hoe ze eerder in vergelijkbare situaties handelden. Zoals doorgewinterde schakers na talloze uren oefenen ingewikkelde standen op het bord kunnen beoordelen, zijn agenten door hun ervaring getraind in het ‘lezen’ van de straat.”

Kunt u een voorbeeld geven van een agent die afgaat op zijn intuïtie?

„Ik reed onlangs mee met een politieman in een burgerauto. Op een parkeerplaats langs een snelweg waarvan bekend is dat er van daaruit drugs naar het buitenland worden vervoerd, stuitten we op een bellende negroïde jongeman in een witte Peugeot 107. De politieman dacht dat het voertuig weleens een huurauto zou kunnen zijn waarmee drugs naar het buitenland werden getransporteerd. Hij vond het totaalplaatje verdacht. De politieman belde met de meldkamer en hoorde dat de auto inderdaad een huurauto was en ook voorkwam in het systeem op het gebied van de Opiumwet. De bestuurder werd staande gehouden. Na controle van de bestuurder bleek het echter loos alarm te zijn.”

Laten agenten zich nooit door emoties leiden?

„Meestal bejegenen agenten burgers vriendelijk, hoewel dat heel snel kan veranderen als burgers een grote mond opzetten. Ik maakte tijdens surveilleren in uitgaansgebieden weleens mee dat agenten hard ingrepen nadat ze allerlei uitingen naar hun hoofd kregen geslingerd. Hun professionele intuïtie werd dan overschaduwd door emoties, waardoor ze anders handelden dan normaal. Soms ook begrijpelijk. Straatagenten zijn geen robots. Achter het politie-uniform zit een mens.”

Aan de professionele intuïtie zit volgens u een zwakke kant.

„Politieagenten denken te snel dat ze juist handelen. Zij mogen zich best wat vaker afvragen of hun optreden wel gerechtvaardigd en effectief is. Sommige groepen worden er door agenten vaker uitgepikt dan andere. Daardoor voelen mensen zich soms gediscrimineerd. Overigens kijkt de politie echt niet alleen naar etnische minderheden. In bepaalde buurten ben je voor agenten interessant als je als man een kaal hoofd hebt en oorbellen. Het hangt er maar van af wat voor burgers in het werkgebied leven, al zijn het vrijwel altijd mannen die de aandacht trekken.”

Hoe kunnen agenten zich verder professionaliseren?

„Door het eigen optreden wat vaker onder de loep te nemen en te kijken welke lessen daaruit te trekken zijn. Maar ook door wat meer aan onderhoud van kennis te doen. Eens per week daar een halfuurtje tijd voor nemen kan al bijdragen aan het vergroten van het vakmanschap. Dit gebeurt al wel, maar het zou best een tandje meer mogen.”