Het is inmiddels de vierde editie van de liedbundel van de Hervormd-Gereformeerde Jeugdbond (HGJB). Wat twintig jaar geleden ontstond als een onofficiële uitgave voor met name de zomerkampen, groeide uit tot een forse, officieel uitgegeven liedbundel met inmiddels 568 liederen.

De bundel sloeg aan. Van de editie van ”Op Toonhoogte” die in 2005 verscheen, werden 100.000 exemplaren verkocht. „Ik kom ze overal tegen”, zegt Diane Palm, die al bijna achttien jaar bij de HGJB werkt. „Niet alleen in het jeugdwerk en in de gezinnen, maar ook op scholen, bij vakantiegroepen en zelfs op de camping in Zuid-Frankrijk. Blijkbaar is het een bundel die in verschillende settings past.”

”Op Toonhoogte” wordt in een aantal gemeenten in Gereformeerde Bondskring ook in de eredienst gebruikt. Volgens de commentator van het Nederlands Dagblad eind juli heeft de bundel „stevig bijgedragen” aan de acceptatie van andere liederen dan de psalmen in GB-gemeenten. Met als gevolg, aldus het ND, dat in GB-kring opwekkingsliederen eerder een plek kregen in de eredienst dan rechtzinnige gezangen uit het Liedboek voor de kerken.

Palm weet dat de HGJB-bundel ook in de eredienst wordt gebruikt. „Maar onze bundel is nooit als eredienstbundel ontwikkeld. Wij zijn een jongerenorganisatie, ten dienste van het jeugdwerk. We vinden het wel belangrijk om met het oog op jongeren na te denken over de liturgie in de eredienst. Maar wij dringen geen vormen op. Het is niet ons doel om liturgische vernieuwingen door te voeren. Wat er met onze bundel in de gemeenten gebeurt, is de verantwoordelijkheid van de kerkenraden.”

Niet dat ze zelf geen mening heeft. „De psalmen zijn me lief. Ze zijn exclusief in karakter, maar niet exclusief in gebruik. Het standpunt dat er alleen psalmen in de eredienst gezongen mogen worden, kun je volgens mij Bijbels gezien niet volhouden. Daar vind je eerder ruimte om ook andere liederen op de lippen te nemen. Het is ook een typisch Nederlandse discussie. Een psalm doet iets anders met mij dan het zingen van een nieuw lied. Soms wordt gezegd dat het in bijvoorbeeld opwekkingsliederen alleen over beleving gaat, maar in de psalmen kom je ook alle emoties van een mens tegen. Kortom: belijden en beleven moet je niet tegen elkaar uitspelen. Ze horen bij elkaar.”

Aanjager

De omloopsnelheid van een liedbundel is hoog als er na tien jaar alweer een nieuwe editie komt, erkent Palm. „Maar de ontwikkelingen in de jongeren- en de liedcultuur gaan ook snel. Neem de band Sela. In 2005 was die muziekgroep nog in wording. Sindsdien zijn ze in hervormd-gereformeerde kring een belangrijke aanjager geweest van nieuwe liederen, die breed gedragen worden. Daar kun je niet omheen. Of denk aan een lied als ”Tienduizend redenen” uit Opwekking: dat is zeer geliefd bij jongeren en kun je niet missen als jongerenorganisatie. Inhoudelijk is er ook geen reden om het niet op te nemen, trouwens.”

Daarnaast zijn sommige liederen echt gedateerd, aldus de HGJB-medewerkster. „De zogenoemde koffiebarcultuurliederen van Youth for Christ. Zoals bijvoorbeeld ”Once I thought that love was meant”. Of een lied als ”Spoedig zal komen”. Dergelijke liederen worden door de huidige generatie jongeren niet meer gezongen en zijn daarom geschrapt.”

De nieuwe bundel telt ruim honderd liederen meer dan de vorige editie. „De uitbreiding zit met name bij de kinderliederen. En bijvoorbeeld bij de categorie psalmen. Er staat weer een aantal Geneefse psalmen in oude en nieuwe berijming in, omdat we het belangrijk vinden dat jongeren die blijven zingen. Daarnaast hebben we bijvoorbeeld een aantal Psalmen voor Nu opgenomen. We weten allemaal dat veel jongeren niet automatisch naar de psalmen grijpen, vaak vanwege de oude taal, de Geneefse melodie of de muzikale beperking die daarbij soms wordt opgelegd. Terwijl de inhoud van de psalmen voor jongeren nog uitermate relevant is. Daarom willen we ze opnieuw voor hen ontsluiten. Jongeren hebben daarbij soms andere woorden of melodieën nodig om de betekenis van de oude psalmen weer te gaan zien.”

Ontwikkelingsfase

De bundel als geheel wil in lijn zijn met het gereformeerd belijden, zegt Palm. „Dat is een spannend proces. Er zijn liederen waar we bij hebben geaarzeld. Lied 377 bijvoorbeeld, ”Come, set Your rule and reign”: dat heeft een activistische toon. Tegelijk is het vuur van de Geest waarover het gaat wel een aspect van het Evangelie. Het kinderlied ”Is je deur nog op slot?” is ook zo’n voorbeeld. Een liedje dat een beetje eenzijdig is. We hebben overwogen het weg te laten, maar om pragmatische redenen is het toch opgenomen.”

Dat wil niet zeggen dat alles door de beugel kon, zegt Palm. „Er werden vanuit het onderwijs bijvoorbeeld liederen van de christelijke cabaretier Herman Boon aangedragen, of liederen waarin de alverzoening duidelijk aanwijsbaar is. Ook opwekkingsliederen zoals ”Heer, U bent welkom”, waarin God helemaal in de eigen beleving wordt getrokken, hebben we laten liggen.”

Door liederen wordt een bepaald Godsbeeld overgedragen op jongeren, daarvan is Palm zich terdege bewust. „In Opwekking 700 staat bijvoorbeeld dat God glimlacht en Zijn licht op ons schijnt. Is dat het juiste beeld van God?” Tegelijk werd het lied ”Mijn Vader, dank U wel”, waarin God „zo stil en rustig en begrijpend” is, wel weer opgenomen. Palm: „Dat is misschien inderdaad wat eenzijdig. Maar juist omdat het lied al zo lang in omloop is en breed geaccepteerd wordt, komt de aarzeling minder snel op. Dat is trouwens met meer liederen zo. Ik denk bijvoorbeeld aan een lied als ”Ik wandel in het licht met Jezus”. Elke keuze die je maakt, kan ook weer arbitrair zijn.”

Ze pleit voor ruimte. „Jongeren zitten in een fase waarin het belangrijk is dat ze zich gekend weten. Liederen waarin gezongen wordt dat God dicht bij je is, passen goed bij die ontwikkelingsfase. Geef jongeren die ruimte. Later zullen ze erachter komen dat je in het geloof ook te maken hebt met Gods afwezigheid.”

Goede mix

Het Evangelisch Werkverband bracht onlangs de bundel ”Hemelhoog” uit. Een groep predikanten uit Gereformeerde Bondskring komt binnenkort met de bundel ”Weerklank”. Wat is volgens Palm het eigene van ”Op Toonhoogte”? „De bundel van het Evangelisch Werkverband is duidelijk een aanvulling op het nieuwe Liedboek. Heel veel klassieke liederen staan daar niet in, omdat die al in het Liedboek staan. Daarbij is het aanbod kinderliederen in ”Hemelhoog” niet zo groot, terwijl dat juist een belangrijk bestaansrecht van ”Op Toonhoogte” is. Met de groep die bezig is met ”Weerklank” hebben we goed contact gehad. Zij komen met een bundel met goede liederen die in de eredienst gezongen kunnen worden. Die uitgave zal voor het jeugdwerk echter te smal zijn.”

Het eigene van ”Op Toonhoogte” is volgens Palm dat het een „goede mix” is van allerlei soorten repertoire. „Daarmee willen we tradities en generaties verbinden. Jongeren moeten de ruimte krijgen om nieuwe liederen te zingen, maar ze moeten tegelijk ook de liederen van voorgaande generaties niet vergeten. Laat ouderen maar aan jongeren vertellen waarom ”Wat de toekomst brenge moge” zo veel voor hen betekent. Of waarom ”Ik zie een poort wijd open staan” al zo veel mensen die de dood voor ogen hadden troost heeft geboden. Op die manier werkt zo’n bundel verbindend.”

Presentatie in Gouda

De nieuwe ”Op Toonhoogte” is zaterdagavond 12 september in de Sint-Janskerk in Gouda gepresenteerd tijdens de zogenoemde After Summer Praise van de Hervormd-Gereformeerde Jeugdbond (HGJB). Het jaarlijkse evenement (aanvang 19.30 uur), waar zo’n 1000 vakantiedeelnemers en andere jongeren op afkomen, vormde de afsluiting van de HGJB-vakanties en de start van het nieuwe seizoen.

De nieuwe bundel –een uitgave van de HGJB in samenwerking met uitgeverij Boekencentrum in Zoetermeer– verschijnt in twee versies: een teksteditie (7,50 euro) en een eenstemmige muziekeditie (42,50 euro). Bij genoeg belangstelling zal er ook een vierstemmige muziekeditie worden ontwikkeld (rond de 175 euro). Eind dit jaar verschijnt er tevens een digitaal pakket, zodat de liederen via de beamer geprojecteerd kunnen worden.

Meer informatie: www.hgjb.nl/optoonhoogte