Door een verdachte situatie tijdig waar te nemen probeert een profiler in te grijpen voordat een incident plaatsheeft. Proactief beveiligen heet dat. Dus geen scherven ruimen, maar voorkomen dat er iets aan diggelen gaat. Nu de terrorismedreiging in het Westen toeneemt en veiligheidsmaatregelen worden opgevoerd, lijkt de populariteit van het beroep te stijgen. Zo gaf Huub van den Dungen, bestuurder bij FNV Spoor, gisteren aan op BNR Nieuwsradio wel wat te voelen voor de inzet van profilers op stations. Op die manier wil hij incidenten zoals met de Thalysschutter in Frankrijk voorkomen.

Neal Conijn van SoSecure in Aerdenhout –de eerste en grootste hbo-opleiding voor profilers in Nederland– merkt een toenemende interesse in de studie. „Afgelopen jaar hebben we twee keer zo veel profilers opgeleid als het jaar ervoor. En voor het komende jaar zitten we al helemaal vol. We proberen extra capaciteit te bieden.”

Of het nu op het station, in de winkelstraat of bij een bank is, een profiler –vaak in burger– pikt een zenuwachtig type er eenvoudig tussenuit, aldus Conijn, die zelf ruim een jaar bij diverse bedrijven werkzaam was in die functie. Hoe gedrag wordt herkend? Op basis van bepaalde gezichtsuitdrukkingen, een gespannen houding, maar vooral door afwijkende gedragingen.

Zulk gedrag is per omgeving verschillend, legt Conijn uit. „Een instructie voor profilers van een bank ziet er anders uit dan die voor een station. De mensen die deze plaatsen bezoeken, gedragen zich namelijk anders. Naar een bank gaan mensen om financiële zaken af te handelen. Op het station haasten ze zich van a naar b. Als het normale gedrag anders is, verschilt het afwijkende gedrag ook. Op een station kan het niet in de haak zijn als iemand zich niet lijkt te verplaatsen, als iemand op het perron blijft staan en niet in een trein stapt.”

Het peilen van gezichtsuitdrukkingen en de houding van mensen wordt in televisieseries soms heel romantisch voorgesteld, stelt de profilerinstructeur. „Men zou aan de kleinste veranderingen van gezichtsplooien kunnen vaststellen dat iemand liegt. Zo werkt het in de praktijk niet.”

Als een profiler merkt dat iemand kwaad in de zin heeft, wat dan?

„Het is niet zo dat je zo’n persoon direct tackelt. Als je gedrag signaleert dat niet mag plaatshebben, ga je op onderzoek uit. Je volgt die persoon eerst. Of, stel dat je een uniform aanhebt, je gaat bij hem of haar in de buurt staan. Ondertussen let je op wat er nog meer gebeurt of wat dat met hen doet. Als er meer afwijkende gedragsindicatoren bijkomen, ga je een gesprek met hen aan. Dat gebeurt altijd op een prettige, klantvriendelijke manier. Wanneer iemand agressief wordt, is dat een duidelijk teken dat er iets speelt.

Profilers maken altijd een classificering van een verdachte situatie. Er gebeurt veel op basis van een soort fingerspitzengefühl. Als je niet voor honderd procent zeker weet dat het veilig is, grijp je in. Dan laat je bijvoorbeeld de bagage scannen door röntgenapparatuur, of roep je er een beveiliger bij. De politie erbij halen of iemand de toegang tot een gebouw ontzeggen gebeurt zelden.

Er gaan overigens meer dagen voorbij dat er niets gebeurt dan dat er wel wat gebeurt. Het leven van een profiler klinkt spannend, maar is dat niet altijd.”

Hoe zinvol is het inzetten van profilers op Nederlandse stations?

„Als je incidenten wilt voorkomen, is het inzetten van profilers een goede optie. Van beveiligers die zijn opgeleid om in actie te komen als er iets gebeurt, kun je niet verwachten dat ze incidenten voorkomen, omdat ze hier de kennis noch de kunde voor bezitten. Profilers weten wat ze willen voorkomen en hoe ze dat herkennen.”

Maar wat begint een profiler dan tegen een zwaarbewapende terrorist?

„Op het moment van de aanslag niet meer dan een ‘normale’ beveiliger. Een profiler zou een zwaarbewapende terrorist al wel kunnen herkennen voordat deze de trein instapt. Door aan de bel te trekken kan hij dan hopelijk een aanslag voorkomen.”

„Verscherpt politietoezicht op stations”

UTRECHT. Op de vraag wat of profilers kunnen bijdragen aan de veiligheid op stations wijst Martijn Kamans, persvoorlichter bij de NS, door naar Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). „Qua veiligheid regelen zij alles.”

Edmond Messchaert, woordvoerder terrorismebestrijding bij het ministerie van Veiligheid en Justitie, wil geen uitspraken doen over de inzet van profilers. „Op en rond stations geldt al enige jaren verscherpt politietoezicht. De actualiteit kan ervoor zorgen dat de maatregelen die er nu zijn tegen 
het licht gehouden worden. Of er nu nadere maatregelen getroffen worden, is nog niet bekend. Sowieso doen we nooit uitspraken over de aard en omvang van de maatregelen 
in het kader van terrorisme­bestrijding”, aldus Messchaert. „Je ziet wat je ziet, en je ziet niet wat je niet ziet.”

Een onderzoek van de Vrije Universiteit Amsterdam en de politie in Haarlem, dat vandaag naar buiten is gekomen, wijst uit dat leden van zogenaamde observatieteams van de politie veel beter details van drugsdeals waarnemen dan gewone burgers. Tot nu toe was uit onderzoek steeds gebleken dat er tussen burgers en politiemensen nauwelijks verschillen in waarneming bestaan.