De blik van de Gekruisigde
Het deel over de scheppingsleer van de ecologische encycliek ”Laudato Si” eindigt heel mooi met een paragraaf die gewijd is aan ”De blik van Jezus” (Hoofdstuk 2, VII, subparagraaf 96-100). Jezus nodigde Zijn leerlingen uit om de vaderlijke relatie van God met al Zijn schepselen te erkennen: „Kijk naar de vogels in de lucht (...) Het is jullie hemelse Vader die ze voedt” (Matth. 6:26). Jezus Zelf stond dicht bij de natuur en haalde Zijn beelden eruit: de velden die wit zijn om te oogsten, het mosterdzaadje. Hij leefde dan ook in harmonie met de schepping, zelfs de wind en de zee gehoorzaamden Hem. Hij genoot van de mooie dingen van het leven, zelfs zozeer dat Hem werd verweten dat Hij een veelvraat en een dronkaard was. Hij was ver verwijderd van het ongezonde dualisme van sommige latere christelijke denkers, dat het lichaam en de materie verachtte. Hij werkte gewoon met Zijn handen als timmerman.
De paus schrijft: In de christelijke visie op de wereld is de bestemming van de schepping verbonden met het mysterie van Christus: „alle dingen zijn door Hem en voor Hem geschapen” (Kol. 1:16). Hij is dan ook het vleesgeworden woord. Hij heeft door de incarnatie Zijn lot met de schepping verbonden, tot op het kruis. Nu regeert Hij als Heer over alles, tot Hij eenmaal alles aan de Vader zal overgeven, opdat God zij alles in allen. „Dezelfde bloemen van het veld en de vogels, die Zijn menselijke ogen aanschouwden en bewonderden, zijn nu doordrenkt van Zijn stralende aanwezigheid.” Daarmee eindigt deze paragraaf.
Inderdaad, de christelijke scheppingsleer kan niet om Jezus heen. Het mooie van de encycliek is dat hij niet hoog inzet, bij het scheppende Woord en het koningschap van Christus, maar juist laag, bij de mens Jezus en Zijn leven in harmonie met de schepping van Zijn hemelse Vader. De paus weet zijn boodschap daardoor heel dicht bij te brengen: ben je christen, volgeling van Jezus? Kijk dan met Zijn blik naar de schepping. Dan zul je ook Zijn heerlijkheid ontdekken: met zo’n lage inzet kun je wel degelijk hoog uitkomen.
Toch roept dit stuk ook vragen bij mij op. Het is allemaal wel erg harmonieus. Als de hemelse Vader een boomvalk voedt, dan grijpt die valk een zwaluw. Vervolgens sterven de jongen van de zwaluw van de honger in hun mooie nestje. De dood zit diep in de schepping. Dat komt niet door de ecologische crisis. Dat komt door de vloek over onze zonde.
Daarom moest Jezus ook aan het kruis om die vloek te dragen en door de dood heen. Het kruis van Jezus speelt nauwelijks een rol in de encycliek, hoogstens als consequentie van de incarnatie. Zijn de bloemen en de vogels echt „doordrenkt van zijn stralende aanwezigheid”? Hij is toch onze gekruisigde en in God verborgen Heer? Samen met heel de schepping zuchten bloemen en vogels om Zijn verschijning in luister. Tot die tijd verkeert de schepping in barensnood. Dat geluid mis ik in dit mooie stuk.
De auteur is hoogleraar Systematische Theologie. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.
