De brul van de leeuw. Janno Weerman (40), leeuwenexpert bij Diergaarde Blijdorp in Rotterdam, herkent de woeste, duistere klanken direct. „Het gebrul gaat door merg en been. Je voelt het geluid als het ware door je borstkas gaan. De leeuw is een imposant dier. Hij heeft in principe geen natuurlijke vijanden, behalve dan de mens. Of hij zou een flinke schop van een giraffe moeten krijgen. Zo’n uithaal kan de schedel van een leeuw ver­brijzelen.”

Diergaarde Blijdorp heeft sinds eind juni een nieuw leeuwen­verblijf. Daar hebben drie Aziatische leeuwen ongeveer zes keer meer ruimte dan in hun vorige onderkomen.

De leeuwinnen Shantee (17) en Bente (9) en de leeuw Aapel (6) kunnen rondscharrelen tussen gras en grote stenen. Achter een 
5 meter hoog hek, met daarbovenop een schuin naar voren stekende overhang, ligt een van de leeuwen op deze zonnige augustusdag languit. „Leeuwen zijn best luie dieren. Als ze hun voedsel hebben bemachtigd, doen ze niet veel meer.”

Bij het leeuwenverblijf in Blijdorp kunnen jeugdige bezoekers leeuwengeluiden nabootsen. Geregeld klinkt er kinder­geschreeuw. „Wat de kinderen thuis niet mogen, is hier wel toegestaan”, lacht Weerman.

Zelf zag Weerman tijdens een terreinwagensafari in het Afrikaanse land Botswana leeuwen in het wild. „Het waren er een stuk of vijftien. Ze liepen op ongeveer 50 meter afstand van ons door het hoge gras. Heel bijzonder. Overigens vind ik elk dier bijzonder. Van pissebed tot olifant.”

Het is altijd oppassen geblazen met leeuwen, weet Weerman. „Heb respect voor de leeuw. Het blijft een roofdier met aanvalsdriften. Het is raadzaam om je autoraam tijdens een safari dicht te houden. Op internet zijn filmpjes te vinden van leeuwen die door een open autoraam met hun klauwen naar een mens uithalen.”

Kat

De leeuw is een katachtige. „Hij brult niet alleen, maar maakt ook zachte geluiden. Je zou het kunnen vergelijken met het spinnen van een kat.”

Anders dan panters en tijgers zijn leeuwen sociale dieren. „Ze leven in groepen, van bijvoorbeeld een tiental dieren. Meestal zijn ze ’s ochtends en ’s avonds actief. Overdag vinden ze het te heet. Leeuwen jagen vaak in groepen op hun prooi. Ze vormen een cirkel, sluiten hun prooi in en vallen aan.”

Leeuwen draaien er hun klauw niet voor om op een kleine giraffe, kleine olifant, buffel, antilope, koe, zebra of gnoe af te stormen. Voor een voedzame maaltijd. Vrouwtjesleeuwen doen tijdens de jacht het zware werk. Toch mag het mannetje als eerste zijn bek in de buit zetten. Een Afrikaanse mannetjesleeuw kan al gauw zo’n tien vrouwtjes hebben.

Flinke schop

Snelle jongens, die leeuwen. Zo nodig jaagt een leeuw met 80 kilo­meter per uur over de savannes. Maar dat houdt hij maar enkele seconden vol. De leeuw moet het afleggen tegen het jachtluipaard. „Dat is het snelste dier ter wereld. Die haalt 110 kilometer per uur.”

Een leeuwin brengt in haar leven zo’n dertig jongen voort. Van die leeuwenwelpen sterft 70 procent al gauw. Door ondervoeding, ziekte of een aanval van bijvoorbeeld een hyena. Leeuwen in dierentuinen kunnen zo’n 25 jaar oud worden. „Die krijgen natuurlijk doorlopend voedsel en worden zo nodig verzorgd door een dierenarts.”

Niet voor niets heet de leeuw de koning der dieren. Een volwassen leeuw heeft van andere dieren doorgaans weinig te vrezen.

Bewondering

Er leven enkele tien­duizenden leeuwen in het wild, veel minder dan een paar eeuwen terug. Vrijwel alle leeuwen zijn in Afrika te vinden. Het continent telt er naar schatting zo’n 20.000. Verder lopen er alleen nog in India, in natuurreservaat Gir Forest, zo’n 400 Aziatische leeuwen rond. De Afrikaanse leeuw is iets forser dan zijn Aziatische soortgenoot. Een volwassen Afrikaans exemplaar weegt zo’n 250 kilo, een Aziatische leeuw zo’n 200 kilo.

In dierentuinen leven leeuwen niet in de vrije natuur. Kan Weerman zich voorstellen dat mensen daar moeite mee hebben? „Ja, maar we leven nu eenmaal niet in een ideale wereld. Door leeuwen en andere wilde dieren te laten zien, willen we mensen juist bewondering en respect voor de natuur bijbrengen. Dierentuinen zorgen er ook voor dat sommige diersoorten in het wild behouden blijven. Zo dreigde het przewalski-paard, dat alleen nog in Mongolië voorkomt, uit te sterven. Met hulp van onder meer dierentuinen die met deze dieren fokten, kon het aantal przewalskipaarden in het wild in Mongolië weer worden uitgebreid.”

Diergaarde Blijdorp steunt in het Afrikaanse land Tanzania een project om leeuwen te beschermen, legt Weerman uit. „Boeren in Afrika zien leeuwen als hun vijand. Leeuwen vallen hun vee aan. Daarom jagen boeren op de leeuwen. Dat is te begrijpen, omdat hun broodwinning in gevaar komt. Door bijvoorbeeld boeren te compenseren voor door leeuwen verscheurd vee, of door de boeren hekken te geven die leeuwen tegenhouden, proberen we de leeuwenjacht terug te dringen. Bij het project in Tanzania is er samenwerking met de lokale bevolking. Dat is belangrijk.”

Plezier

De jacht op dieren als leeuwen, tijgers en neushoorns komt ook nogal eens voort uit bijgeloof, weet Weerman, die sinds zeventien jaar bij de Rotterdamse dierentuin werkt. „Sommige dier­delen worden zogenaamd gebruikt voor medicinale toepassingen. Zo zouden bepaalde botten potentie­verhogend en kankergenezend zijn. Terwijl dat wetenschappelijk nooit is vastgesteld.”

Onlangs ontstond wereldwijde commotie toen bleek dat onder meer een Amerikaanse tandarts in Zimbabwe de beschermde leeuw Cecil had bejaagd. Het bekende dier was uit een nationaal park gelokt, met pijl-en-boog beschoten en uiteindelijk met een vuur­wapen gedood.

De tandarts, die zei dat hij dacht dat het om legale jacht ging, moest zo’n 45.000 euro neertellen om voor zijn plezier op de leeuw te mogen jagen. „Ik vind het verschrikkelijk als mensen puur voor de lol een leeuw afschieten”, reageert Weerman. „Als er echter op leeuwen wordt gejaagd vanwege wildbeheer of om mensen aan voedsel te helpen, heb ik daar wel begrip voor.”

„Discussie over leeuwenjacht is complex”

De discussie over de vraag of leeuwenjacht kan, is „complex.” Westerlingen moeten niet te snel klaarstaan met hun veroordeling, vindt leeuwenonderzoeker dr. Pim van Hooft aan Wageningen University.

Als mensen in Afrika op dieren jagen voor vleesconsumptie, kan Van Hooft daar best inkomen. „Wie ben ik om de jacht te verbieden als met die jacht een arme moeder met kinderen geholpen kan worden aan eten? Voor mij staat een mensenleven boven een dieren­leven.”

De jacht op leeuwen voor het plezier, wordt al een ander verhaal, vindt Van Hooft, geneticus en ecoloog. „Het is de vraag of het ethisch verantwoord is om voor de kick op leeuwen jagen. Voor jagers behoort de leeuw tot de iconische dieren. Hij staat in de big five, het jagerslijstje van vijf meest begeerde zoogdieren. Dat zijn behalve de leeuw de Afrikaanse buffel, het luipaard, de olifant en de neushoorn.”

Dat de dood van de Zimbabwaanse leeuw Cecil onlangs wereldwijd een storm van verontwaardiging ontketende, kan Van Hooft wel begrijpen. „Die boosheid heeft onder meer te maken met het feit dat de jager een rijke Amerikaanse tandarts is. Tegen zo’n elite­figuur willen mensen zich afzetten. Ook speelt mee dat de leeuw als het ware een hoge aaibaarheidsfactor heeft. Ik vind het opvallend dat er zelfs in Zuid-Afrika kritiek klinkt op jachtpraktijken in een land als Zimbabwe. Terwijl men in Zuid-Afrika erg pro-jacht is.”

Grenzen

Als het geld dat rijke toeristen voor plezierjacht betalen daadwerkelijk terechtkomt bij de arme bevolking of wordt besteed aan de bevordering van de leeuwenstand, wil Van Hooft niet te hard oordelen. „In Zuid-Afrika worden leeuwen speciaal voor de jacht gefokt. Mensen verdienen er hun brood mee. Wie zijn wij wester­lingen om dergelijke leeuwenfokkerij te verbieden? Mensen in Afrika kunnen dit, wellicht terecht, opvatten als neokoloniaal en elitair denken. Laten democratieën in Afrika hierin zelf hun lijn bepalen.”

Toch zijn er voor de wetenschapper wel grenzen aan de jacht op wilde dieren. „Als bepaalde dieren wereldwijd met uit­sterven worden bedreigd, zou de jacht daarop verboden moeten worden. Denk aan de neushoorn en de walvis. In die gevallen mag de wereldgemeenschap bijvoorbeeld een Afrikaans land wel tot de orde roepen. De leeuw is op dit moment echter geen bedreigde diersoort. Hoewel het aantal leeuwen terugloopt en uitsterving op lokaal niveau mogelijk is. We mogen niet zomaar wat aanrommelen.”

Afrikaanse landen verschillen onderling fors als het gaat om het beheer van de leeuwen­stand, weet Van Hooft, die leeuwen­onderzoek deed in Afrika. „Tan­zania heeft een beter georganiseerde natuurbescherming dan bijvoorbeeld Zimbabwe. In Zimbabwe is er volop corruptie. Als in zo’n land gezegd wordt dat het geld van rijke, westerse leeuwenjagers terechtkomt bij de arme bevolking of gebruikt wordt voor natuurbescherming, geloof ik dat niet.”

Zaklamp

Van Hooft is jaarlijks in Zuid-Afrika te vinden en bezocht tal van Afrikaanse landen. Voor zijn onderzoek struinde hij samen met anderen te voet door savannes, op zoek naar uitwerpselen van leeuwen. „Je loopt een risico dat je een leeuw tegenkomt en dat die zijn tanden in je nek zet. In het Krugerpark in Zuid-Afrika leven ongeveer 2000 leeuwen. Je kunt dat zo’n beetje vergelijken met een situatie dat er 4000 leeuwen in Nederland rondlopen. De kans dat je die dan tegenkomt, is niet zo groot. Op onze voettocht werden we vergezeld door twee gewapende mannen. Maar het is de vraag of die een leeuw op tijd kunnen uitschakelen. Het dier valt meestal vanachter een struik aan. Een leeuw versnelt in 2 seconden van 
0 tot 50 kilometer per uur.

Op een safari in Kenia werd onze tent bewaakt door een lid van de bekende Afrikaanse Masai-stam. Die man had een stok en een zaklamp. Hij en zijn stamgenoten hebben respect voor leeuwen, maar zijn er toch niet bang voor. Toen ik zo’n bewaker vroeg wat hij zou doen als er een leeuw zou komen, antwoordde hij: „Ik beschijn de leeuw met een zaklamp en hoop dat hij vertrekt. En als hij toch doorloopt, sla ik met mijn stok op zijn kop.”

Angst

In een Afrikaanse dierentuin deed de 
Wageningse onderzoeker zijn meest indringende ‘leeuwenervaring’ op. „Ik haalde daar in een leeuwenverblijf voor DNA-onderzoek wat leeuwen­uitwerpselen. Op 1 meter afstand begon een leeuw achter de tralies ineens te brullen. Ik had knikkende knieën en zweette hevig. Als je zo’n brullende leeuw in het wild treft, weet ik zeker dat je verstijft van angst en dat je het in je broek doet, in alle kleuren van de regenboog.”

„Leeuw staat in de Bijbel symbool voor kracht, macht én angst”

Kracht, macht en angst. Daarmee brengt de Bijbel de leeuw in verband.

Komt de leeuw in het Oude Testament meer dan honderdmaal voor, in het Nieuwe Testament gaat het om zo’n zeven keer, weet ds. A. H. Verbree, predikant van de vrijgemaakt gereformeerde kerk van Hardenberg-Baalder. Hij schreef enkele jaren geleden het boek ”Lieveheersbeesten”. Dat gaat over dieren in de Bijbel.

Als Jakob zijn zonen zegent, in Genesis 49, komt de leeuw ook aan de orde. „Juda wordt vergeleken met een leeuwenwelp. Daar wordt de vraag gesteld wie de leeuw durft te verjagen. Niemand durft dat. De leeuw verwijst naar Jezus Christus, de Leeuw van Juda.”

Ook wordt satan vergeleken met de leeuw. „Petrus spreekt in 1 Petrus 5 over de duivel als een briesende leeuw, die rondgaat om te zien wie hij kan verslinden.”

Als de leeuw in de Bijbel voorkomt, is er menige keer sprake van een „angst­factor”, weet ds. Verbree. „Zo staat in Amos 3:8: „De leeuw heeft gebruld, wie zou niet vrezen?” Dat heeft te maken met de oordelen tegen de heersers van de volken rond Israël. Maar dan krijgen het tienstammenrijk en het twee­stammenrijk er zelf óók van langs. Dan brult de leeuw ook tegen het volk Israël.”

In het Midden-Oosten uit de tijd van de Bijbel leefden veel leeuwen, weet ds. Verbree. „In het Bijbel­boek Job worden in hoofdstuk 4:10 en 11 in het Hebreeuws maar liefst vijf verschillende woorden voor leeuw gebruikt. Dat duidt erop dat het dier een bekende verschijning was. Denk aan regen in ons land. Dat is hier zo iets bekends dat we er verschillende uitdrukkingen voor gebruiken. Het regent, het drupt, het miezert, het plenst.”

Een bekende geschiedenis in de Bijbel is het verhaal van Daniël in de leeuwenkuil. „Ik vermoed dat Daniël in een soort privédierentuin van een belangrijke vorst is gegooid. Door leeuwen te houden, lieten mensen zien dat ze heel wat voorstelden. Leeuwenjacht was een koningssport. Dat is ook te zien op inscripties uit de tijd van het Babylonische en het Assyrische rijk.”