De beweging van de moderne devotie werd –volgens alle geschiedenisboekjes– gedragen door figuren als Geert Groote, Floris Radewijns en Thomas a Kempis. Mannen die aan het eind van de middeleeuwen een krachtige hervormingsbeweging in de Rooms-Katholieke Kerk op gang brachten. Ze hadden felle kritiek op de misstanden in de kerk en riepen de mensen op om persoonlijk ernst te maken met geloof en levensheiliging.

Maar dat historische beeld heeft bijstelling nodig, schrijft Rudolf van Dijk in zijn postuum verschenen boek ”Salome Sticken (1369-1449) en de oorsprong van de Moderne Devotie” (uitg. Verloren). De geschiedenis van deze middel­eeuwse opwekkings­beweging is niet alleen de geschiedenis van de broeders des gemenen levens. De zusters des gemenen levens waren minstens zo belangrijk, al is er naar hun werk minder onderzoek gedaan.

Van Dijk, die zelf zijn leven binnen de orde van de karmelieteßn doorbracht en bijna 45 jaar lang verbonden was aan het Titus Brandsma Instituut in Nijmegen, verwoordde het kort voor zijn dood zo: „Ik heb in mijn ‘zwanenzang’ vooral hulde willen brengen aan de talloze vrouwen die door alle eeuwen heen aan de kerk haar breedste draagvlak geven.”

In zijn boek brengt Van Dijk een massa materiaal over Salome Sticken (1369-1449) en haar omgeving samen, waarbij hij ook bronnen ontsluit. Zo geeft hij de complete teksten mét vertaling van de statuten van het Meester Geertshuis, van de middeleeuwse levensbeschrijving van Salome Sticken en van het enige geschrift dat zij naliet, een leefregel voor de zustergemeenschap.

Daarnaast vertelt hij het fascinerende levensverhaal van een rijk meisje dat zich eerst afzet tegen haar vaders vrome idealen, maar later toch gegrepen wordt door de moderne devotie. Ze sluit zich aan bij de zusters des gemenen levens, geeft leiding aan het Meester Geertshuis in Deventer en wordt priorin van het vrouwenklooster in Diepenveen. Ze blijkt uiteindelijk zelfs de aangewezen persoon om een duidelijke leefregel te schrijven voor de nieuwe Duitse vrouwenhuizen.

Bij de beweging van de moderne devotie waren driemaal zo veel vrouwen als mannen betrokken. Dat is in het verleden op verschillende manieren verklaard. De vrouwenhuizen en -kloosters boden veiligheid voor sociaal zwakken, ze hielpen het vrouwenoverschot oplossen en ze voorzagen in de behoefte van vrouwen om zich te onttrekken aan door mannen gedomineerde structuren.

Maar al die verklaringen snijden volgens Van Dijk geen hout. In plaats daarvan vraagt hij aandacht voor de innerlijke, geeste­lijke beweegredenen van deze vrouwen, hun „religieuze geestdrift” en „vernieuwde innigheid.” Wie daar als vrouw in de praktijk iets mee wilde doen, had minder mogelijkheden in kerk en politiek dan de gemiddelde man. Maar binnen de zustergemeenschap kon elke vrouw, rijk of arm, haar talenten ontwikkelen.

Rudolf van Dijk kreeg vorig jaar de Geert Groote Prijs uitgereikt voor zijn vele studies over de moderne devotie. In zijn dankwoord vertelde hij, in het besef dat hij niet lang meer te leven had, iets over zijn diepste drijf­veren. Zijn streven was „om in het eigen geestelijk erf van de Nederlandse geestelijke literatuur de schatten op te graven die het hart ontvlammen en het verlangen van de ziel levend houden.”