Het Nationaal Preventie Mechanisme (NPM) is verantwoordelijk voor het toezicht. Het NPM is in 2011 opgericht op grond van een internationaal VN-verdrag dat moet voorkomen dat gevangenen mensonterend worden behandeld. Het NPM bezoekt - aangekondigd en onaangekondigd - plekken waar mensen vastzitten en rapporteert daarover.

Volgens de VN-experts die Nederland vorige week bezochten is er meer politieke steun nodig en een betere juridische basis voor het NPM om goed en onafhankelijk te kunnen werken. Volgens hen voldoet Nederland op dit moment niet aan de internationale verplichtingen.

Maar volgens het ministerie van Veiligheid en Justitie ligt dit genuanceerder. „De kritiek richt zich niet op het toezicht maar op de structuur”, aldus een woordvoerder. Volgens hem heeft Nederland bij de ratificatie van het verdrag geconstateerd dat het toezicht al goed was geregeld bij de bestaande organisaties. Daarom was er geen behoefte aan een nieuw orgaan. Het NPM, dat wordt gecoördineerd door de Inspectie Veiligheid en Justitie, zorgt ervoor dat de afspraken uit het internationale verdrag worden meegenomen in het bestaande toezicht.

De Nationale ombudsman stapte vorig jaar uit de NPM. Hij vond onder meer dat de inspecties te veel aanschurken tegen de ministeries, waardoor de onafhankelijkheid in het geding komt. In een brief aan het hoofd van het ministerie van Veiligheid en Justitie schreef de ombudsman dat hij geen verantwoordelijkheid wilde nemen voor het functioneren van de NPM.

De brief was volgens de ombudsman aanleiding voor de VN om dit jaar een onderzoek te beginnen.