Dat betoogt dr. Henk Vijver in zijn boek ”De kolonel krijgt eindelijk post. Verhalen over geweld en verzoening in Colombia” (uitgeverij Skandalon, Vught).

Vijver (1949) promoveerde in 1985 op de Latijns-Amerikaanse bevrijdingstheologie. Hij werkt namens Kerk in Actie in Colombia aan het project Geloven in Verzoening, dat slachtoffers van geweld wil helpen bij het overwinnen van trauma’s. Ook geeft hij aan Colombiaanse universiteiten les over geweld en verzoening, over de rol van geloof en kerk in het proces van maatschappelijke verandering.

Colombia is een prachtig land met een rijke natuur en fauna en een mooie naam: het land van de duif, oftewel land van de vrede. Dr. Vijver laat in zijn boek echter zien hoe het land volkomen in de afgrond is gestort als gevolg van een eindeloze spiraal van geweld. Guerrillastrijders, het leger, paramilitaire bendes, ze maken er zich állen schuldig aan: moorden, martelen en verkrachten. Kinderen en vrouwen zijn het hardst getroffen.

Er zit geen ideologie achter deze geweldsexplosie, betoogt hij. Mensen weten niet waarom ze zo veel leed aan anderen toebrengen, tegen wie ze dit doen en met wat voor bedoelingen. Geweld wordt gezien als de beste oplossing voor alle problemen. Wie lid is van een bende en een wapen bezit, heeft een status en een identiteit. Niets is daarom moeilijker dan de wapens neer te leggen.

Rol van kerk

En dat alles gebeurt in een land dat christelijk is: 80 procent van de bevolking wordt tot de Rooms-Katholieke Kerk gerekend. Colombiaanse schrijvers laten zien hoe de kerk in hun land steeds weer de kant van de machthebbers heeft gekozen en zich volstrekt niet bekommerde om de armen en rechtelozen.

Totdat in de jaren zeventig de zogenoemde theologie van de bevrijding opkwam. Vijver waardeert de maatschappelijke bewogenheid die hieruit spreekt, maar hekelt het utopische en revolutionaire denken van deze stroming. De bevrijdingstheologen willen geen hervormingen, maar een revolutionaire breuk die een totaal andere samenleving moet scheppen. En dat betekent ook het gebruik van geweld. Er wordt onderscheid gemaakt tussen het onrechtvaardige geweld van de onderdrukkers en het rechtvaardige geweld van de onderdrukten.

Het gaat volgens Vijver echter mis wanneer de revolutionairen denken dat zij in moreel opzicht verheven zijn boven de rest van de samenleving en gemachtigd zijn de bestaande samenleving te vervangen door een andere. Ze rechtvaardigen de radicale middelen die daarvoor nodig zijn. „De geschiedenis van Colombia heeft opnieuw getoond dat daar een enorme fout wordt gemaakt. De revolutionairen hebben decennialang met hun praktijken laten zien dat zij uit hetzelfde hout zijn gesneden als de kwade machten die zij bestrijden.”

Revolutie werd op deze manier christelijke opdracht, geweld legitiem en het geloof in de langzame methoden van de democratie werd ondermijnd. Politiek leent zich echter niet voor utopische dromen, maar vraagt om een realistische en vaak pragmatische opstelling, aldus Vijver. Wie na zo veel jaren de geschriften van de bevrijdingstheologen herleest, wordt getroffen door „het dogmatische betoog en de hoogmoed van de revolutionairen.”

Dat is het probleem van de utopische droom, stelt hij: het geloof in de volmaakte wereld gaat altijd samen met verachting van de concrete wereld die nu bestaat. „En zo blijkt de held uiteindelijk een bandiet te zijn, en slaat een ontdekkingstocht vol idealen om in een slachtpartij.”

Vrouwen

Toch ziet hij lichtpuntjes. Er groeit een generatie op die vergeet wat er allemaal is gebeurd en daarom onbevangen aan een nieuwe toekomst kan werken. Talloze schrijvers in Colombia hebben hun creatieve verbeelding benut tegen het kwaad. En vooral de vrouwen slagen erin een alternatief te tonen voor de gewelddadige cultuur en samenleving.

Vijver constateert dat er altijd mensen zijn geweest die sterker bleken dan het kwaad en het hebben opgenomen voor de slachtoffers. „Die mensen zijn de rechtvaardigen die Colombia nodig heeft om te overleven en om menselijke verhoudingen te scheppen. Het gaat om kleine mensen en hun kleine daden. Zij houden het geloof in een menselijke wereld gaande.”