Zeker voor wie de provincie Zeeland kent, zou het lezen van ”De oude Zeeuwse kaarten” een licht verslavend effect kunnen hebben. De kaarten zijn een feest voor het oog en ze zijn op ruim formaat gereproduceerd. Meestal worden enkele details vergroot weergegeven. En natuurlijk is er voor de lezer de vreugde (of de pijn) van het vergelijken: wat is er veranderd, wat is nog steeds herkenbaar?

De oudste kaart laat de Schelde in vogelvlucht zien en dateert van 1504; de jongste is van 1949 en zoomt in op een merkwaardige cirkel op de kaart in de buurt van Breskens die een bedrijfsvliegveld van de snoepfirma Van Melle blijkt te zijn. Er zijn kaarten die de hele provincie laten zien, andere die niet meer dan één boerderij weergeven. Er zijn kaarten die werden gemaakt ter meerdere eer en glorie van de afgebeelde stad, kaarten die werden vervaardigd ten dienste van de belastingheffing, kaarten die een militaire functie hadden.

Iedereen weet dat Zeeland een geschiedenis heeft van strijd tegen het water. De vele verdronken dorpen (vaak wel op de kaart weergegeven, bijvoorbeeld op Zuid-Beveland) leggen daar getuigenis van af. Op een overstroming volgde een indijking, op een indijking soms weer een overstroming – of een inundatie. Er is bijvoorbeeld een mooie kaart van Philippine uit 1747 waarbij het complete gebied ten zuiden van de vesting in een schorrengebied is veranderd; de polders zijn onder water gezet om de Franse legers buiten de deur te houden. Op een inundatie volgden dan weer nieuwe indijkingsprojecten.

De kwaliteiten van dit boek zijn voor een belangrijk deel te danken aan de auteur. Historisch geograaf Aad de Klerk voorziet de kaarten in een zakelijke, soms licht onderkoelde stijl van achtergrondinformatie. De lezer komt daardoor het nodige te weten over de context waarin de kaart ontstaan is; vaak ook door wie en voor wie de kaart werd gemaakt. Het extra zit hem echter vooral in datgene wat De Klerk wel op de kaart ziet en de lezer niet. Geen detail lijkt hem te ontgaan, van de „meer dan zeventig” waltorentjes op de Middelburgse muur rond 1540 tot de vier toegangspoorten van het Borsselse kerkhof in 1761. Hij wijst op de verschillende soorten dakbedekking die op de afgebeelde gebouwen zijn te zien, op afbeeldingen van schepen en zeemonsters, op galgen en getijdenmolens.

De Klerk kent de geschiedenis van polder- en dorpsaanleg, van darinkdelven en fortificatie (Zeeland is ook gestempeld door oorlogshandelingen!), van belastinginning en polderbestuur. De lezer die zijn boek van a tot z doorneemt wordt aanzienlijk wijzer, niet alleen over Zeeuwse kaarten, maar ook over de Zeeuwse geschiedenis en het Zeeuwse landschap. Wie in de vakantie Zeeland nog denkt te bezoeken, kan met dit boek zijn plezier niet op.

Het enige punt van kritiek zou kunnen zijn dat de lezer, ondanks het ruime formaat, nog regelmatig een loep nodig heeft. Ook vergt de tekst van De Klerk soms het nodige zoekwerk op de kaart, mede doordat op lang niet alle kaarten het noorden zich bovenaan bevindt – maar dat doet voor de liefhebber niet af aan de charme van het boek. Wie van Zeeland en van kaartlezen houdt, weet wat hem te doen staat: op naar de boekhandel.

Boekgegevens

De oude kaarten van Zeeland. Stad en dorp, land en water in vier eeuwen cartografie, 
Aad de Klerk; uitg. Wbooks, Zwolle, 2015; ISBN 978 94 625 8077 0; 128 blz.; € 24,95.