De ouders van de Italiaanse hoogleraar hadden hem toen hij zes werd naar de Joodse school gestuurd, omdat een rooms-katholieke school hun te riskant was. Geen wonder dat hij hoogleraar Oude Testament is geworden. Vanaf z’n zesde kreeg hij Hebreeuws onderwijs van de rabbijnen.

De Duitser had zijn priesteropleiding in Rome gekregen. Aan een instelling waar het onderwijs in het Latijn was en studenten alleen in het Latijn met elkaar mochten spreken. Zes jaar lang. Hij las, schreef en sprak nog steeds Latijn.

Kennis van deze talen is nog steeds onmisbaar binnen de theologie. Neem het nieuwe deel in de serie ”Biblischer Kommentar Altes Testament”. Het betreft het werk van de Duitse theoloog Walter Dietrich over 1 Samuël 13-26. De serie wordt door veel predikanten gebruikt en staat bekend als kostbaar vanwege de prijs en waardevol van inhoud. Dietrich brengt de gebruiker bij de Hebreeuwse tekst en laat geen detail van geen enkel woord onbesproken. Zo onderwijst hij de prediker in wat er werkelijk staat, zodat deze kan doen wat volgens de gereformeerde traditie zijn taak is: ”Verbi Divini minister” (dienaar van het goddelijke woord) te zijn.

Verantwoordelijkheid

Mooi en duidelijk wordt er over deze taak geschreven in de klassieker van de Schotse theoloog James Bannerman (1807-1868) over de kerk van Christus. De kerkhistoricus Carl Trueman (Westminster, Philadelphia) heeft velen een dienst bewezen door de heruitgave van dit werk te bezorgen. De uitgever zorgde voor een gebonden uitgave met een heel geschikte prijs. Bannerman beschrijft hierin alle aspecten van het kerk-zijn, en daarbij dus ook de taak van de verkondiger.

Daarbij komt aan de orde dat de verkondiger grondige kennis van de talen van de Bijbel nodig heeft om het Woord recht te doen en recht bij de mensen te brengen. Het is een grote verantwoordelijkheid 
om het Woord van God te mogen en moeten doorgeven, daarom vraagt het goede voorbereiding en gedegen kennis.

Aan de hoofdstraat in de Duitse stad Wittenberg staat het grote gebouw van de voormalige universiteit die de naam Leucorea droeg. In het gebouw vinden tegenwoordig allerlei conferenties plaats; het wordt dus nog steeds voor educatieve doeleinden gebruikt. In de zestiende eeuw werd deze instelling een centrum van wetenschap en van vernieuwing van het onderwijs.

De glorie van deze instelling komt, in woord en beeld, uitvoerig aan bod in het mooie boek ”Lutherland”. Leucorea wordt hier beschreven als de wetenschappelijke basis van de Reformatie. De Bijbelse talen werden er grondig onderwezen, maar ook rechten en medicijnen werden hier op nieuwe en vernieuwende wijze gedoceerd. Interessant is te lezen hoeveel Nederlanders in de zestiende eeuw de verschillende faculteiten bezochten.

Leucorea was een instelling met aantrekkingskracht vanwege de enthousiasmerende docenten en het hoogstaande programma. En dat alles terwijl de stad Wittenberg niets voorstelde en gezien werd als liggend aan de rand van de beschaving. Blijkbaar hoefde je ook toen als instelling niet per se in een grote stad gevestigd te zijn om van betekenis te zijn.

Uitvoeriger en iets wetenschappelijker wordt het hele leeraanbod van de Leucorea beschreven in de studies over Melanchthons betekenis voor deze universiteit. Mij trof vooral de studie van Robert Kolb, de bekende Amerikaanse Lutherkenner, die ingaat op de wijze waarop Melanchthon de wetenschappelijke opleiding verbindt met het pastorale werk van de predikant. Het pastoraat kan niet zonder wetenschappelijke basis, maar evenzeer geldt dat theologische wetenschap een pastorale spits moet hebben wil ze vruchtbaar en dienstbaar zijn. Dat is mooi gezegd en geldt nog steeds.

Leescultuur

Calvijn bouwt op deze lijn voort, met als resultaat dat het calvinisme een grote bijdrage geleverd heeft aan de zogenaamde kenniscultuur. Het resultaat daarvan is dat er in het calvinisme een sterke leescultuur ontstond, die ervoor zorgde dat in de zestiende en de zeventiende eeuw gereformeerde kinderen beter presteerden dan lutherse of rooms-katholieke scholieren. Dat althans is volgens historicus Stefan Ehrenpreis, hoogleraar in Innsbruck, het resultaat van zijn onderzoek zoals dat te lezen is in een boek over Reformatie en onderwijs.

Christopher Spehr, hoogleraar kerkgeschiedenis in de Duitse stad Jena, heeft enige tijd geleden een aantal geleerden voor een conferentie over genoemd thema bij elkaar gebracht. De lezingen die ze daar hielden, zijn in boekvorm verschenen. Hierin gaat de huidige minister van Onderwijs van Thüringen ook in op de vraag wat de reformatie van onderwijs en wetenschap van destijds betekent voor de school en de universiteit van vandaag. Hij stelt dat we van de Reformatie ook op dit punt veel kunnen leren. Een verstandige minister dus.

Invloed van een boek

Als het over leescultuur gaat, is het boek ”You must read” een interessante publicatie. Hierin vertellen 32 theologen welk 
boek op hen het meest indruk heeft gemaakt of hen het meest geholpen heeft. 
De theologen zijn bijna allemaal afkomstig uit de Anglo-Amerikaanse wereld, ‘onze’ 
dr. P. de Vries is een aangename uitzondering.

Het zijn persoonlijke getuigenissen die duidelijk maken welke invloed een boek kan hebben. De auteurs proberen nadrukkelijk de lezer te stimuleren het door hen uitgekozen werk ook te gaan lezen. De boeken die zij aanbevelen lijken mij zeker voor studenten theologie zeer de moeite waard. Ik weet dat het aantal pagina’s groter is dan het huidige studieprogramma toestaat, maar wie wat wil leren zeurt daar niet over. Het niveau van de aan het begin genoemde professoren zullen we wel niet meer halen, maar met de in ”You must read” genoemde werken kan een mens ook heel wat vorming binnenhalen.

”Biblischer Kommentar Altes Testament 1 Sam 13-26”, Walter Dietrich; uitg. Neukirchener Verlag, Neukirchen-Vluyn; ISBN 978 37 8872 920 2; 854 blz.; € 209,-;
”The Church of Christ”, James Bannerman; uitg. The Banner of Truth, Edinburgh; ISBN 978 18 4871 502 8; 1010 blz.; £ 20,-;
”Lutherland Sachsen-Anhalt”, Mitteldeutscher Verlag, Halle; ISBN 978 39 5462 475 1; 384 blz.; € 19,95;
”Die Leucorea zur Zeit des späten Melanchthon”, Matthias Asche, Heiner Lück, Manfred Rudersdorf, Markus Wriedt; uitg. Evangelische Verlagsanstalt, Leipzig; ISBN 978 33 7404 112 1; 566 blz.; € 58,-;
”Reformation heute. Band I: Protestantische Bildungsakzente”, Christopher Spehr; uitg. Evangelische Verlagsanstalt, Leipzig; ISBN 978 33 7403 804 6; 218 blz.; € 28,-;
”You must read. Books that have shaped our lives”, uitg. The Banner of Truth, Edinburgh; ISBN 978 18 4871 566 0; 290 blz.; £ 7,80.