Wraak! Twee dagen geleden heeft Napoleon hun leger nog bij Ligny verslagen – nu zullen ze met hem afrekenen. In de nacht van 18 op 19 juni 1815 achtervolgen de Pruisen de Fransen. Pruisische officieren jutten hun troepen op met anti-Franse leuzen. ”Herr Gott, Dich loben wir”, zingen ze, terwijl ze gewonde Franse soldaten langs de weg met hun bajonetten doodsteken. Graanschuren worden in brand gestoken. Gewonde Fransen die in de gebouwen liggen te wachten op verpleging, verbranden.

In de vroege morgen van 19 juni krijgt de Britse officier Mercer opdracht het slagveld te inspecteren. „Wat kon ik doen?” schrijft hij in zijn dagboek. Honderden gewonden smeken hem om hulp. In een kuil onder een meidoorn liggen twee Ierse soldaten te kermen. De één mist een onderbeen, van de ander is de heup weggeschoten. Sommige Franse soldaten vragen Mercer een eind aan hun lijden te maken. „Oh, monsieur, dood me!”

Bij Waterloo, gelegen onder Brussel, lijdt Napoleon zijn definitieve nederlaag tegen Britse, Pruisische en Hollandse troepen onder leiding van de hertog van Wellington.

Van kerktoren tot kerktoren

Het heeft iets bizars om dit gruwelijke gebeuren na 200 jaar als ‘spektakel’ op te voeren. Drie dagen lang staat Waterloo eind deze week in het teken van de „indrukwekkendste napoleontische reconstructie ooit.” De organisatie verwacht 300.000 bezoekers, toegangskaartjes variëren in prijs van 5 tot 164 euro. Met zo’n 6000 historische figuranten, 300 paarden en 100 kanonnen zullen delen van de slag worden nagespeeld.

Het verhaal van Waterloo staat diep in het Europese geheugen gegrift. Na zijn mislukte veldtocht tegen Rusland, in 1813, was Napoleon tot aftreden gedwongen. In 1814 ging hij in ballingschap op het eiland Elba.

Europa dacht gerust adem te kunnen halen, maar verkeek zich op de Corsicaan. Die zette op 1 maart 1815 weer voet aan vaste wal en verspreidde pamfletten: „De Adelaar zal vliegen van kerktoren tot kerktoren naar de Notre-Dame.” Het werd de legendarische mars van honderd dagen die eindigde op de velden bij Waterloo.

De vier dagen voorafgaand aan de slag zijn te volgen langs een toeristische route. Deze loopt vanaf de Franse grens in een vrij rechte lijn via Charleroi naar Waterloo.

Bij Hestrud in Noord-Frankrijk kwam Napoleon met zijn leger het huidige België binnen. Hestrud is niet meer dan een eeuwenoud kerkje met een paar huizen eromheen. Alleen het getjilp van vogels is er te horen. Napoleon zou hier gestopt zijn bij het riviertje de Thure om zijn paard te laten drinken, zoals een bord aangeeft. Op die plek is een man bezig hout te verbranden.

In de nacht van 14 op 15 juni 1815 verbleef de keizer in Beaumont, een stadje enkele kilometers verderop. Vanaf het centrum voert een pad naar de voet van de Salamandertoren. Het robuuste bouwwerk biedt een mooi uitzicht over de vallei waar de legers bivakkeerden. Stel je voor, al die prachtige uniformen! Een klein museum in de toren vertelt het verhaal van 1000 jaar stadsgeschiedenis.

Op 16 juni 1815 inspecteerde Napoleon zijn troepen bij de Naveaumolen van Fleurus. Om het evenement vast te leggen, werd er een herdenkingsplaat op de molen geplaatst: ”Observatorium van Napoleon, 16 juni 1815”.

De laatste slag die Napoleon won, tegen de Pruisen, vond plaats bij Ligny. Naast het dorp, even voorbij het kanon Le Formidable, bevindt zich het Centrum Generaal Gérard. In het gerenoveerde boerderijtje is een klein Napoleonmuseum gehuisvest. De beheerder is zichtbaar trots op de wapens, uniformen, modellen en kaarten.

De troepenverplaatsingen werden ernstig gehinderd door het regenachtige weer. Op de avond van 17 juni kwam Napoleon doornat aan in de hoeve Le Caillou. Het zou zijn laatste hoofdkwartier worden. In afwachting van zijn reisgoed rustte hij uit op stro. Af en toe verwarmde hij zich bij een groot vuur op het binnenhof.

Intussen had Wellington een oude halte voor postkoetsen in Waterloo tot zijn hoofdkwartier maakt. Anno 2015 is er het Wellingtonmuseum gevestigd. De slag bij Waterloo is er van uur tot uur te volgen. Aparte kamers zijn gewijd aan de diverse naties die deelnamen aan de strijd. Zo hangt er in de Nederlandse kamer een groot schilderij van de 22-jarige prins Willem II van Oranje, de latere koning Willem II, die tijdens de gevechten gewond raakte aan zijn linkerschouder.

Origineel is de vergelijkende expositie over de twee hoofdrolspelers: Napoleon en Wellington. De Corsicaan tegenover de Ier – twee verschillende temperamenten. Voor beiden de laatste veldslag – het begin van een Europese legende. Aan de hand van 250 stukken worden hun schoolleven, hun belangstelling en hun netwerk uit de doeken gedaan.

Leeuwenheuvel

In Waterloo is de afgelopen weken hard gewerkt aan een gloednieuw bezoekerscentrum. Het beroemde cilindervormige panorama, dat zich bevindt in een rond gebouw, is gerestaureerd. Het schilderij van 12 meter hoog en 110 meter lang werd in 1915 vervaardigd door Louis DuMoulin. Het toont allerlei taferelen van de slag, vanuit het perspectief van de kijker precies op de juiste plek. Geluidseffecten moeten bezoekers een zo realistisch mogelijke ervaring geven.

Nederlanders die het slagveld bezoeken kunnen hun nationalistische gevoelens de vrije loop laten: veruit het grootste en meest spectaculaire monument is de Leeuwenheuvel. Hij kwam in 1824 gereed en is gebouwd op de plaats waar ‘onze’ prins van Oranje gewond is geraakt. België en Nederland waren in die tijd één rijk. Boven op de heuvel staat trots de Nederlandse Leeuw, 28.000 kilo ijzer, met zijn kop dreigend naar Frankrijk gericht. Alsof hij Napoleon in z’n eentje heeft verslagen.

De rijzige heuvel –41 meter hoog, 226 treden– oogt als een Egyptische piramide. Volgens een Nederlandse reiziger die in 1836 Waterloo bezocht, verzekerden gidsen dat de heuvel was gebouwd van de botten van gevallen militairen. In werkelijkheid werd er 300.000 kubieke meter aarde van de omringende velden afgegraven, die daardoor 1 of 2 meter zakten.

Vanaf de top heb je een prachtig uitzicht over de glooiende velden en de oude boerderijen. Het is dan niet voor te stellen wat zich hier 200 jaar geleden afspeelde.

www.routenapoleoninbelgie.nl www.waterloo2015.org
Dit is het eerste deel in een tweeluik over Napoleon en Waterloo. Woensdag deel 2.