Nu VVD en PvdA woensdagmiddag meldden een akkoord te hebben gesloten over de contouren van een nieuw belastingstelsel, lijkt een belastinghervorming niet ver meer weg. Zéker niet nadat DNB maandag verzekerde dat er een flinke zak geld beschikbaar is voor lastenverlichtingen, om de invoering ervan soepeltjes te laten verlopen.

Door de aantrekkende economie koerst het begrotingstekort in de jongste projecties van de centrale bank af op 0,9 procent van het bruto binnenlands product in 2016. Fors minder dan het tekort van 1,9 procent waar het kabinet bij haar start in 2012 nog van uit ging.

Die „meevaller”, goed voor een dikke 5 miljard euro, zouden VVD en PvdA nu volgens DNB kunnen benutten om via lastenverlichting de scherpe kantjes af te vijlen van een nieuw fiscaal stelsel. Maar ho even, stelt econoom Tim Legierse van Rabobank; we lijken volgens jaar inderdaad minder tekort te komen dan we eerder dachten en de befaamde Brusselse norm van maximaal 3 procent begrotingstekort lijkt eveneens mijlenver weg. Maar dat wil volgens hem nog niet zeggen dat de rekensom van DNB opgaat.

Dat komt nog niet eens doordat het woord “meevaller” op zichzelf al vrij eufemistisch klinkt voor wie beseft dat de staat volgend jaar slechts minder geld tekort komt, maar nog altijd geen cent overhoudt. Er is volgens Legierse (Hoofd Nationaal Onderzoek bij Rabobank) nog een belangrijkere reden om vraagtekens te zetten bij het rooskleurige beeld van DNB, dat er een grote zak met geld klaar zou staan voor een belastinghervorming.

Die reden is “Brussel”. Voor de houdgreep waarmee de Europese Commissie bezit heeft genomen van de Nederlandse zeggenschap over haar eigen begroting, gebruikt Brussel namelijk twee armen, legt Legierse uit. Een “correctieve” arm en een “preventieve” arm.

Met de eerste arm maakte Nederland de afgelopen jaren al kennis, toen we op het strafbankje kwamen vanwege een te hoog begrotingstekort. Hoewel dit economisch gezien misschien niet zo verstandig was, moest het kabinet toen bij een krimpende economie haar bestedingen verlagen en de lasten voor burgers verzwaren. De economie zakte verder in, maar aan de wens uit Brussel was voldaan.

Van dat strafbankje zijn we inmiddels af en de beruchte grens van een begrotingstekort van maximaal 3 procent lijkt volgend jaar inderdaad ver weg. En ja, we staan er in 2016 beter voor dan eerder gedacht, erkent Legierse. Maar kabinet en DNB lijken een ander dictaat uit Brussel te vergeten, stelt hij. Namelijk de in 2012 ingevoerde regel dat het zogenoemde “structurele begrotingstekort” (dat onder meer corrigeert voor mee- en tegenvallers) van Nederland op de middenlange termijn niet groter mag zijn dan een 0,5 procent.

Legierse: „DNB meldde maandag dat dit tekort in 2016 0,2 procent bedraagt.” In dat geval is er volgens de regels uit Brussel slechts 0,3 procent (0,5 minus 0,2) van het bbp beschikbaar aan financiële ruimte voor het kabinet. „En dat is bij lange na geen 5 miljard”, zegt hij, nadat eerder ook de Raad van State in een advies aan het kabinet hierop wees.

Volgens Legierse is het de vraag of het kabinet ook deze regel net zo strikt wil naleven als het de afgelopen jaren met de andere begrotingsregels heeft gedaan. „Het kabinet zal zich hieraan wellicht minder willen conformeren. Anderzijds is het de vraag hoever je daarin als Nederland kan gaan, door af te wijken van een regel die je tijdens de eurocrisis juist zelf mede hebt ingevoerd én je ook nog eens voorzitter bent van de eurogroep, de club van ministers van Financiën van de eurolanden.” In een reactie laat ook de vertegenwoordiging van de Europese Commissie in Nederland weten dat de afspraak over het structurele begrotingsrekort inderdaad door Nederland is onderschreven en daarmee geldt.

Wil Nederland het spel geheel volgens de Brusselse regels spelen, dan is nog wel een andere uitweg. Het kan de Europese Commissie ervan overtuigen dat het nieuwe belastingstelsel een structurele hervorming betreft. Op basis daarvan kan Brussel Nederland vervolgens toestemming geven tijdelijk (en maximaal 0,25 procentpunt) af te wijken van de regel voor het structurele tekort. Maar dat betekent dus wel dat Nederland een beroep moet doen op een uitzonderingsbepaling.

Ook SGP-Kamerlid Dijkgraaf onderschrijft dat er inderdaad „bar weinig ruimte” is om de meevallers te benutten voor belastingverlaging. „Een forse impuls kan alleen als Brussel daarmee instemt. En daar is, gezien het verleden, ook alle reden toe. Juist om te voorkomen dat landen na tegenwind meevallers verjubelen, hebben we destijds ingestemd dat dit soort dingen alleen kan als het ook écht een hervorming is.”

De SGP pleit daarom voor een breed pakket aan maatregelen, stelt hij. „Dat maakt het mogelijk de lasten te verlagen, maar ze gelijk ook eenvoudiger en eerlijker te maken. Wij zouden graag zien dat het kabinet een splitsingstelsel invoert met een sociale vlaktaks. Dan gaan de lasten naar beneden en los je ook het verschil op tussen een- en tweeverdieners. Het maakt dan niet meer uit wie het inkomen binnenbrengt voor de lasten die je betaalt”, stelt Dijkgraaf. „Als dat geen hervorming is!”

Dijkgraaf waarschuwt wel voor de dwingelandij van de CPB-modellen. „Die straffen dit soort ontwikkelingen juist af, omdat ze alleen focussen op betaalde arbeid. Maar we hervormen ons stelsel in de richting van meer participatie in de samenleving. Dan moeten we het niet alleen hebben van betaalde arbeid, maar juist ook van onbetaalde arbeid. Echte hervormingen en oplossingen voor maatschappelijke problemen krijgen we alleen als het CPB, het kabinet en Brussel niet alleen betaald werk waarderen, maar ook wat mensen doen in termen van mantelzorg en zorg voor hun kinderen.”