De schrik van haar leven krijgt de 21-jarige Chantal uit Werkendam in januari. Op Facebook ontdekt ze een filmpje waarop ze in 2012 seksuele handelingen verricht bij haar toenmalige vriend, een 21-jarige man uit Sleeuwijk.

Een anonieme persoon heeft met een nepaccount (waarin haar naam is verwerkt) de beelden op Facebook gezet. Weliswaar verdwijnt het filmpje na enige tijd van internet, maar „het kwaad is al geschied”, zegt Chantals advocaat mr. Thomas van Vugt. „Zeker in Werkendam is het filmpje verspreid. Mijn cliënt schaamt zich kapot. Haar leven is kapot. Ze durft niet meer over straat.”

Wie zette deze zogeheten wraakporno op Facebook? De politie heeft de ex-vriend gehoord. Volgens Chantal heeft hij destijds de beelden –met haar toestemming– met zijn telefoon gemaakt. De man ontkent echter dat hij het filmpje op Facebook heeft gezet. De politie liet vanmorgen weten dat Facebook haar heeft gemeld de gegevens van de anonieme plaatser niet meer te hebben (zie kader hiernaast).

Als Chantal de gegevens heeft van haar kwelgeest, „wordt het voor haar mogelijk schadevergoeding van deze internetcrimineel te eisen”, zegt Van Vugt. Donderdag dient een kort geding. „Zie het als een proefproces.” Deze krant deed tevergeefs diverse pogingen de naam van de advocaat van Facebook in deze zaak te achterhalen en om een reactie te vragen. Facebook heeft de naam amper telefonisch bereikbaar te zijn voor de pers.

De zaak van de vrouw uit Werkendam is „zeker niet kansloos”, denkt prof. mr. Gerrit-Jan Zwenne, als hoogleraar recht in de informatiemaatschappij verbonden aan de Universiteit Leiden en ook advocaat in Den Haag.

Belangrijk is een arrest van de Hoge Raad uit 2005 in een min of meer vergelijkbare zaak, stelt Zwenne. „Het ging om een zaak van de Tilburgse advocaat en postzegelhandelaar Augustinus Pessers tegen internetprovider Lycos. Een anonieme persoon betichtte de postzegelhandelaar op een door Lycos beheerde site van akelige dingen, zoals frauduleus handelen. Pessers vroeg de provider om de persoonlijke gegevens van de anonieme persoon. Lycos weigerde dat. Uiteindelijk besliste de Hoge Raad dat Lycos die gegevens moest verstrekken. Een van de overwegingen is dat een provider een naam van een anonieme persoon moet vrijgeven als voldoende aannemelijk is dat de bewuste informatie ”onrechtmatig en schadelijk” is.”

In de zaak van de Werkendamse vrouw zal er „weinig discussie” zijn over de vraag of het filmpje ”onrechtmatig en schadelijk” is. „Iedereen begrijpt dat het schadelijk voor haar is als op internet zo’n wraakpornofilmpje verschijnt. Je kunt niet met droge ogen beweren dat het plaatsen van die beelden mogelijk moet zijn op grond van de vrijheid van meningsuiting. Het zou mogelijk anders komen te liggen als de vrouw het als beroep zou hebben om op te treden in dit soort filmpjes.”

Ook een uitspraak in 2013 van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in Straatsburg onderstreept dat internetaanbieders niet zomaar rijp en groen aan anonieme reacties mogen toelaten, zet Zwenne uiteen. „In die zaak procedeerde een veerbootbedrijf tegen een Estlandse nieuwssite. Daarop stond een kritisch artikel over het veerbootbedrijf. Dat verhaal zelf was geen onderwerp van discussie, het was genuanceerd en uitgebalanceerd. Problemen had het veerbootbedrijf wel met anonieme reacties onder het artikel. De reageerders scholden nogal op het bedrijf. Je kunt je voorstellen dat dergelijke ongenuanceerde reacties het maatschappelijk debat over bijvoorbeeld de veiligheid van veerboten dienen.

Toch oordeelde het EHRM dat de site sommige anonieme reacties moest verwijderen. De nieuwssite had dus een zorgplicht. Dat kon ook betekenen dat de site persoonlijke gegevens van de anonieme reageerders moest verstrekken aan het veerboot­bedrijf.”

Facebook hanteert in principe de stelregel dat het „geen boodschap heeft aan de boodschap” die mensen plaatsen. „Ik kan daar begrip voor opbrengen, maar in dit geval zou je toch mogen verwachten dat het netwerk wat meer compassie zou tonen voor bijvoorbeeld slachtoffers van wraakporno en sneller persoonlijke gegevens van de daders zou moeten verstrekken.”

Facebook hoeft niet elke uiting die iemand niet bevalt weg te halen, stelt Zwenne. „Op bijvoorbeeld Geenstijl worden politici uitgejouwd. Het is misschien allemaal niet fraai, maar het hoort erbij. Politici moeten een dikke huid hebben.”

Drempel

Als de vrouw gelijk krijgt, betekent dat allerminst dat burgers voortaan van Facebook gegevens van anonieme reageerders op een presenteerblaadje krijgen aangereikt, verwacht hij. „Het gaat om een kort geding, dus is het een voorlopig oordeel. Bovendien is het de werkwijze van Facebook om pas gegevens van gebruikers te verstrekken als de rechter dat beveelt. Zo werpt Facebook een drempel op.”

Politie: Facebook zegt geen gegevens meer te hebben

Het is de vraag of ooit achterhaald wordt wie de persoon is die het filmpje van Chantal op Facebook plaatste.

Politiewoordvoerder Willem van Hooijdonk van de eenheid Zeeland-West-Brabant zei woensdagmorgen desgevraagd dat Facebook de politie heeft laten weten de persoonlijke gegevens van de anonieme persoon niet meer te hebben. „Facebook stelt dat die gegevens na negentig dagen worden verwijderd.”

De politie blijft nog wel proberen de identiteit van de videoplaatser te achterhalen, bijvoorbeeld door het horen van getuigen, zegt Van Hooijdonk.

Recht op gegevens

Privacyjurist Lisette Meij stelt dat de politie bij bijvoorbeeld Facebook of providers het recht heeft om gegevens van personen te vorderen. „Als het voor een onderzoek noodzakelijk is, heeft de politie recht op die gegevens. Die worden dan via een informatievordering opgevraagd.”

Tips

Facebook geeft via een helpcentrum tips aan mensen van wie ongevraagd naaktfoto’s zijn geplaatst.

• Maak een kopie van het bericht.

• Rapporteert het bericht aan Facebook.

• Verberg het bericht.

• Blokkeer de persoon die het bericht heeft geplaatst.

• Schakel eventueel de politie in.