Een luie onderzoeker van een computerlaboratorium van Cambridge University was in 1991 de uitvinder van de webcam. Het gebouw waar hij werkte, telde zeven verdiepingen, en op de tweede stond het koffiezet­apparaat. Om te voorkomen dat je naar het apparaat toeliep en daar een lege koffiekan aantrof, monteerde hij een camera bij de koffiezetter. Vanaf dat moment kon iedereen vanaf z’n werkplek zien of er verse koffie in de kan zat.

De koffiepotcamera werd een legende en elke dag keken honderden of duizenden mensen over de hele wereld naar het apparaat, dat elke seconde een nieuw plaatje op het web zette. Het was de eerste stap in een generatie van webcams die overal op zouden duiken. Hoe is het weer in Sint-Petersburg? Staat er file op de rondweg van Toledo? Ligt er sneeuw op de Matterhorn?

Interactief

Een kwarteeuw later is er geen laptop, tablet of smartphone meer te vinden zonder zo’n camera, en telkens ontstaan nieuwe ideeën voor het gebruik ervan. Twee nieuwe apps voor de smartphone trokken de afgelopen maanden veel belangstelling: Meerkat en Periscope. De simpelste uitleg is dat ze een ‘kruising’ zijn tussen de koffiezetcamera en YouTube. Wie de app van Meerkat of Periscope op z’n smartphone downloadt, kan beelden van zijn eigen camera rechtstreeks uitzenden op internet, waarbij iedereen mee kan kijken. Het verschil met het laboratorium in Cambridge is dat de camera nu niet aan de muur geschroefd zit, maar zeer mobiel is. En het verschil met YouTube is dat de uitzending live en inter­actief is: de volgers kijken mee door de ogen van een ander die zich op dat moment elders ter wereld bevindt, en kunnen met hem meepraten of hem vragen stellen.

Dat lijkt niet erg opzienbarend, want live-internetvideo bestaat al langer. Toch zijn er veel aanwijzingen dat dit een nieuwe hype wordt. Met een moderne smart­phone en een snelle internet­verbinding kan iedereen zelf uitzenden. De huidige sociale media helpen om ruchtbaarheid aan de uitzending te geven en contact te leggen met de maker.

Ook al bestaan deze apps nog maar kort, intussen is al duidelijk hoe vindingrijk de gebruikers ervan zijn. Het Trattorian-restaurant in Stockholm geeft telkens een kijkje in de keuken en beantwoordt vragen die via Twitter gesteld worden. De veerpont tussen Schoonhoven en Groot-Ammers laat via Meerkat zien aan welke kant van de Lek hij zich bevindt. Tom van Brugge, een tiener uit Ridderkerk, zendt urenlange verhalen uit, onderbroken door muziek. Dinsdag was hij ziek, zette z’n mobiel voor het raam en zijn volgers zagen alleen de storm die toen over Nederland raasde. Vorige week organiseerde de Rotter­damse Bijenkorf een operaconcert en zond dat uit via Periscope. Een gouverneur uit de Amerikaanse staat Arkansas toonde via Meerkat hoe hij een wet voor het homo­huwelijk onder­tekende. Een Twents kennis­centrum nodigde voormalig Eurocommissaris Neelie Kroes uit voor een brainstorm met onder­nemers en zond de bijeenkomst live uit via Meerkat. Huizen­bezitters gaven op de openhuizen­dag via Meerkat of Periscope een rond­leiding door hun huis voor potentiële kopers: „Doe dat keuken­kastje even open?”

Nieuw podium

De aantallen kijkers naar de huidige uitzendingen zijn nog beperkt: tien- of honderdtallen. Zowel Meerkat als Periscope timmert aan de weg, respectievelijk via Facebook en Twitter, en er zijn diverse verzamelsites voor uitzendingen die veel bezoek trekken.

Intussen ontstaat steeds nieuwe ideeën. Musici en popsterren ontdekken een nieuw podium. Bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016 zullen deze apps naar verwachting veel belangstelling krijgen. Nieuwsmedia kunnen journalisten ermee op stap sturen om live verslag te doen van een ongeval of ramp. Of ze plaatsen op hun websites uitzendingen van burgers die juist in de buurt zijn. Enkele anglicaanse kerken zenden diensten uit via Periscope als een moderne variant op kerktelefoon voor zieken en als vorm van evangelisatie.

Hoezo lezen?

Zoals bij elke nieuwe vinding roept de komst van apps als Meerkat en Peris­cope allerlei vragen op. Het fenomeen van live internetvideo uit­zenden  staat nog in de kinderschoenen, maar zal niet meer verdwijnen. Het is best mogelijk dat deze apps over een jaar niet meer bestaan, maar dan worden ze weer opgevolgd door nieuwe varianten met meer mogelijk­heden.

Intussen ontstaan al wel de eerste vragen. Wat doen deze apps met mijn privacy? Tegen plaatsing van een foto kun je protesteren, maar hier worden de beelden meteen uitgezonden. Hoe zit het met de rechten? Is het toegestaan om zomaar opnames van een concert uit te zenden? Technisch is het niet moeilijk om via zo’n app een splinternieuwe betaalvideo door te sturen naar volgers die dan gratis mee kunnen kijken. Datzelfde is denkbaar via een slimme bril met camera (zoals de Google Glass) tijdens een orgelconcert, kerkdienst, gemeenteraadsvergadering of hoorcollege.

Er zijn ook allerlei ethische vragen te stellen. Zinvol, zinloos en schadelijk gebruik liggen weer dicht bij elkaar. Hoe voorkom je als journalist dat je schokkende beelden uitzendt die je dus niet meer achteraf weg kunt knippen? En wie is schuldig als een groep kijkers een pubermeisje op haar slaapkamer ertoe beweegt om zich uit te kleden?

Daarnaast is er nog een diepere laag. Deze week werd er aandacht gevraagd voor lezen en taalonderwijs. Meerkat en Periscope doen een nieuwe schep boven op de al bestaande beeldcultuur en zullen de laaggeletterdheid niet tegengaan. Integendeel, het ligt voor de hand dat deze apps aantrekkingskracht hebben op jongeren die de neiging hebben om zich via sociale media te etaleren. Als live uitzenden ingeburgerd raakt, versterkt dat weer het gevoel dat het hier en nu het belangrijkste van het leven is. Vragen die nu nog moeilijk vallen te beantwoorden, maar toch reden genoeg zijn om deze ontwikkelingen nauwlettend te volgen.