De oudste van hen, Ellen van Lelyveld, heeft nu, een paar jaar na het overlijden van haar moeder, een uitgave verzorgd waarbij ze koos voor een huis-tuin-en-keukenbelichting. „Voor mijn gevoel wordt mijn moeder daar meer mens door”, schrijft ze hierin.

Het boekje is mede ontstaan vanuit het verlangen van Van Lelyveld om uit de anonimiteit te treden. Toen in het jaar 2000 het Amsterdamse restaurant De Ysbreeker een serie avonden organiseerde met als thema ”De muzikale wereld van…”, kreeg ook Hella Haasse de uitnodiging om een programma op te stellen van haar muzikale voorkeuren. Dat deed ze met plezier. Muziek had altijd een grote rol gespeeld in haar leven. Haar prilste jeugdherinneringen waren verbonden met het spel van haar moeder, die in Nederlands-Indië concertpianiste was. Ze stelt, in de ook in het boek (en op cd) opgenomen toelichting bij de muziekkeus, dat haar schrijven beslissend beïnvloed is door de muzikale structuren met hun oneindige aantal variaties.

De schrijfster nodigde haar oudste dochter –pianiste– uit om de gekozen muziekstukken uit te voeren. Die stemde toe, en gaf aan dat ze de gekozen liederen ten gehore zou brengen met John van Halteren, een tenor met wie ze samenwerkte. De directeur van De Ysbreeker was bang voor kritiek en hij probeerde Haasse ervan te overtuigen dat kiezen voor gerenommeerde musici meer recht zou doen aan haar status als beroemde schrijfster. Maar Haasse was onvermurwbaar. Toen is ervoor gekozen geen ruchtbaarheid aan het feit te geven dat de pianiste de dochter van Haasse was. Voor Van Lelyveld is het publiek maken van dit verhaal en de bijbehorende opnames een soort revanche.

Rachmaninov

Het boek bevat foto’s en andere illustraties. Ik ontdekte dat de muzieknoten op de schutbladen een compositie van de moeder van Haasse weergeven, in het handschrift van haar vader. Het omslagbeeld (een meisjesportret in olieverf) blijkt Ellen van Lelyveld voor te stellen, geschilderd door… haar moeder, in 1956.

De uitgevoerde muziekstukken passen in het verhaal, maar er is veel geblader nodig om uit te vinden hoe. Cd 1 bevat pianomuziek van Rachmaninov, Grieg, Debussy, Granados en Mompou. Op cd 2 zijn twee composities voor koor van de moeder van Haasse te beluisteren. Zij hoorde die zelf voor het eerst tijdens de eerdergenoemde avond. Daarnaast staat op cd 2 een aantal liederen van Poulenc en van de Nederlandse componist Rudolf Escher.

Van Lelyveld schrijft dat haar ouders allebei dol waren op de componist Rachmaninov. In hun studententijd floot Jan van Lelyveld het thema uit het tweede pianoconcert bij wijze van signaal dat hij buiten voor de deur stond. Hella Haasse trok dan van bovenaf de deur van het trappenhuis open.

Van Lelyveld kreeg als meisje eerst pianoles van haar oma. Niet lang. Dat zou best eens te maken kunnen hebben met de ervaringen die Hella Haasse als meisje opgedaan had. Ze werd bij de pianolessen geconfronteerd met torenhoge verwachtingen van haar moeder, en heeft de muziekbeoefening er helemaal bij laten zitten.

Boekenbal

Een bijzonder inkijkje geeft het verslag van de voorbereidingen op het jaarlijkse Boekenbal – de opening van de Boekenweek. De meisjes gingen mee als hun ouders een baljurk voor hun moeder gingen uitzoeken. De bezoekjes aan modehuis Sträter of Maison de Bonnetterie duurden eindeloos, vooral vanwege de langdurige en gewichtige commentaren die hun vader ten beste gaf als zijn vrouw in weer een andere creatie uit de paskamer tevoorschijn kwam.

Inzicht geeft ook de analyse van dochter Ellen dat de stem van haar moeder twee versnellingen kende: de gewone, alledaagse, en de „bezoekversnelling.” Met een mengeling van kritische afstand en liefdevolle betrokkenheid stelt ze dat haar moeder veel energie stopte in het regisseren of zelfs manipuleren van het beeld dat de buitenwereld van haar moest krijgen. Wonderlijk is het in haar ogen dat haar moeder vaak geprezen werd om haar psychologisch inzicht als schrijfster, terwijl ze in het gewone leven naïef, zelfs wereldvreemd, kon optreden.

Bijzonder vond ik om te lezen over een moment van toenadering tussen Van Lelyveld en haar toen inmiddels hoogbejaarde moeder. Gevoelens die nooit konden worden benoemd, worden nu uitgesproken. „Een tijdje zijn alleen de vogels van het Vondelpark te horen door de openstaande schuifpui. Op de achtergrond het ruisen van de stad. Dichterbij zijn we nooit geweest. Een kort moment van ontspanning, eenvoud. De instrumenten feilloos gestemd, de klank glashelder. Tot de bel gaat en het systeem gewoontegetrouw weer in de oude stand springt.”

In dit boekje maken we kennis met de mens achter de mythe. Aan te raden voor wie van muziek houdt en van het werk van Hella Haasse.

Boekgegevens

Altijd piano. Muziek in het leven van Hella Haasse, 
Ellen van Lelyveld; uitg. Rubinstein, Amsterdam, 2014; ISBN: 978 90 4761 739 6; 109 blz. en 
2 cd’s; € 19,95.