De rooms-katholieke kerk houdt zich officieel nog afzijdig van het Reformatiejubileum in 2017, maar vele katholieken willen dit moment gebruiken om de contacten tussen Rome en Reformatie te versterken. Daartoe moeten wetenschappers het materiaal aanreiken zodat er meer zicht komt op de situatie van toen. De 22 deskundigen die in Fribourg –de conferentie duurde van 28-30 mei– een lezing hielden, hebben daar zeker toe bijgedragen juist ook omdat zij van verschillende confessionele tradities kwamen.

Volker Leppin, hoogleraar in Tübingen en kenner van Reformatie en Middeleeuwen, ging in op het beeld dat al snel van Luther ontstond. Hij liet zien hoe door slechts enkele rooms-katholieke theologen Luther meteen getekend werd als ketter en dat was in die tijd voldoende om iemand definitief weg te zetten.

Interessant is dat Leppin aan de hand van teksten van Luther liet zien, dat Luther zelf dit ketterbeeld versterkt heeft. Hij gebruikte de polemiek om nog meer aandacht voor zijn positie op te vragen. Daardoor werd Luther voor protestanten de felle anti-katholiek en voor katholieken de gevaarlijke ketter. Die beide beelden werden in geschiedenisboeken doorgegeven, maar nu is het tijd te vragen of die beelden wel kloppen.

Bovendien, aldus Leppin, zou het zowel voor het Reformatiejubileum als voor het oecumenische gesprek goed zijn de aandacht niet alleen op Luther te richten maar hem te zien als de belangrijkste persoon maar dan wel in een groep van reformatoren.

Verschillende lezingen belichtten de relatie van Luther met de landen buiten Duitsland. Frankrijk, Scandinavië, Polen, de Nederlanden en Italië kwamen op deze wijze voorbij.

Mariano Delgado, hoogleraar kerkgeschiedenis in Fribourg, ging in op de manier waarop men in Spanje met Luther omging. Ook daar werd Luther door de geestelijkheid direct neergezet als iemand die de kerk afbrak. Figuurlijk, maar ook letterlijk want hij zou al het mooie aan beelden en schilderijen laten slopen. Gevaarlijk was hij ook omdat hij vrouwen aanmoedigde de Bijbel te gaan lezen en dat zou weer resulteerden in vrouwen die in opstand komen tegen de mannen.

Het geloof dat wat de kerk zegt altijd klopt, het onvermogen zelf te lezen en een gebrek aan verdere informatie, zorgde voor een zeer negatieve houding bij de brede bevolking ten opzichte van de Reformatie. En dat terwijl de bekende Spaanse non Teresa van Avila, tijdgenote van Luther, in haar visie op vroomheid veel overeenkomsten vertoont met wat Luther voorstond. Delgado stelde dat Luther in Spanje meer kans zou hebben gehad als mensen als Teresa niet zo geremd waren door het negatieve Lutherbeeld.

De Griekse kerkhistoricus Konstantinos Delikostantis (Athene) wees erop dat het gezamenlijk lezen van Luther ook de enige weg is om van hem te leren en eventueel weer nader tot elkaar te komen. Delikostantis sprak vanuit de oosters-orthodoxe traditie waar men Luther ziet als een ”broeder in de verte”. De wereld is anders dan die van de 16e eeuw maar ook anders dan de 20e eeuw. Veel oosters-orthodoxe christenen wonen inmiddels in het Westen. Ook zij maken het Reformatiejubileum mee, maar wat betekent het voor hen?

Hoofdconclusie van het congres was dat het wellicht een wens is van oecumenici Luther ook voor Rome als vader in het geloof te zien, maar dat dit voor zijn eigen tijd beperkt bleef tot de lutherse en de gereformeerde traditie. Tegenwoordig ligt dat wel iets anders en dat komt omdat men minder uitgaat van Lutherbeelden en meer van Lutherteksten. Maar goed Luther lezen zou ook voor protestanten heilzaam zijn.

Prof. dr. H. J. Selderhuis is Lutherkenner, verbonden aan de Theologische Universiteit Apeldoorn en projectleider van Refo500.