Coburg is een klein hertogdom iets te noorden van het Duitse Neurenberg. In de straten van de stad proeft de bezoeker het rijke verleden van de stad, maar het is er niet meer als vroeger.

Net buiten Coburg ligt Schloss Callenberg. Dat is het privébezit van het hoofd van het hertogelijke huis Sachsen-Coburg und Gotha, Andreas Prinz von Sachsen-Coburg und Gotha. Hij is eigenaar van uitgestrekte bosgebieden en van een tweede kasteel, Schloss Greinburg in het Oostenrijkse Donaustadje Grein.

Van politieke of bestuurlijke macht is nu geen sprake meer bij de Coburgs. Dat was in het verleden anders, zo laat Van den Berghe zien in zijn boek ”De stoeterij van Europa. De Coburgs en hun klim naar de macht”. Daarin schetst hij hoe de Coburgs door „listigheid en een uitgekiende huwelijkspolitiek erin slaagden na de val Napoleon vrijwel elke vacante troon in Europa te bezetten” (zie ”Een groot koninklijk netwerk”).

Eind jaren zestig bezocht Van den Berghe Coburg voor het eerst. Zijn toenmalige hoofdredacteur wilde een artikel hebben over de wortels van het Belgische koningshuis. Dat kwam er. Van het een kwam het ander en nu ligt er een dik boek dat de geschiedenis van de Coburgs van de tweede helft van de 18e eeuw tot de Eerste Wereldoorlog vertelt.

Wat zorgde ervoor dat de Coburgs zo succesvol waren?

„Zij waren slim en hadden door de strategische huwelijkspolitiek een krachtig netwerk door heel Europa. Soms gingen zij populistisch te werk, maar de Coburgs hebben zich vooral steeds goed aangepast aan de omstandigheden. Neem de Coburgse hertog Ernst II (1818-1893). Die was als mens verfoeilijk, maar hij was wel een democraat. Of neem koning Leopold I van België. Die mopperde veel over zijn ministers, maar gaf toch altijd het advies om binnen de lijnen van de wet te blijven. Leopold stond tot over zijn knieën in het ”ancien regime”, de bestuurscultuur van voor de Franse Revolutie, maar hij wist dat de enige manier om te overleven was: aanpassen, aan de omgeving, aan de cultuur. Daarin ligt de kracht van de Coburgs.”

Hoe zou u de Coburgs willen omschrijven?

„Het was een familie met heel diverse soorten mensen. Maar de Coburgs waren zeker niet dom. Neem koning Leopold I van België, die zou je de voorloper van het verenigde Europa kunnen noemen. Samen met Albert, de echtgenoot van de Britse koningin Victoria, heeft Leopold zich ingezet voor samenwerking en solidariteit. Alleen zo kon er vrede in Europa blijven, stelden zij.

De Coburgs waren veelzijdig. Velen van hen waren erg musicaal en componeerden ook.”

Welke leden van het Huis Coburg springen er voor u uit?

„Koningin Victoria was een van de succesvolste Coburgs, samen met haar man Albert van Saksen-Coburg en Gotha. Koning Leopold I van België was ook een man die veel betekend heeft. Een man met visie. Ferdinand van Bulgarije was uitzonderlijk. Hij was een verwijfde, maar verfijnde vent die door zijn familie op de Balkan werd gedropt. Hij kreeg de troon van Bulgarije toegeschoven; een land waar geen piano was te vinden en de koeien en varkens door de straten liepen. En toch slaagde hij erin van Bulgarije een relatief modern land te maken. Op een bepaald moment heeft hij een foute inschatting gemaakt, de verkeerde kant gekozen en moest hij de troon loslaten, maar anders was het mogelijk nog lang goed gegaan.”

De Coburgs hadden contacten met vrijwel alle vorstenhuizen van Europa. De Oranjes komen in de stamboom echter niet voor.

„Nee, er zijn geen hechte banden. Toen België in 1830 een nieuwe koning zocht is de latere koning Willem II nog wel als kandidaat genoemd, maar dat liep helemaal mis. Het was lang ondenkbaar dat een Oranje met een lid van het Belgische koningshuis zou trouwen. Nu zijn de contacten wel genormaliseerd.”

De Coburgs wisselden als dat vanwege strategische belangen nodig was gemakkelijk van godsdienst.

„Als het in hun voordeel was om van luthers rooms-katholiek te worden, deden ze dat. Terwijl ze piëtistisch waren. Zo kon Ferdinand een huwelijk sluiten met een schatrijke rooms-katholieke Hongaarse. Dat kwam goed uit, want hij had weinig bezittingen. Zo ontstond de katholieke tak van de Coburgs.”

Uw boek stopt bij de Eerste Wereldoorlog. Waarom?

„Dat was het keerpunt. Daarna hadden de Coburgs niet meer de invloed die ze daarvoor hadden. Dat kwam vooral door de Duitse keizer Wilhelm II. In zijn tijd kwamen alle pijnpunten aan de oppervlakte. De Coburgs lagen niet zo lekker meer. De Engelse koning vond het verschrikkelijk dat hij voor een Duitse slager werd uitgemaakt. Dat was ook het moment waarop de Engelse koninklijke familie haar Duitse naam Coburg heeft laten veranderen in de familienaam Windsor.”

De Coburgs kennen nog een zwarte bladzijde. „Karel Eduard van Saksen-Coburg en Gotha, de laatste regerende hertog van het vorstendom, was een groot bewonderaar van de Italiaanse fascistische dictator Mussolini en een intimus van Adolf Hitler. Hij bekleedde belangrijke functies in het Derde Rijk. Hitler is 20 of 21 keer bij hem op bezoek geweest. Na de oorlog is hij veroordeeld als meeloper.”

In het boek valt op dat er veel overspel en huwelijksverdriet onder de Coburgs was.

„Men trouwde met DNA-materiaal, niet vanwege de liefde. Dat leverde soms vreselijke huwelijksdrama’s op. Kinderen werden soms al jong gekoppeld. Er zijn ook andere voorbeelden: Victoria en Albert hadden een fantastische huwelijk. Victoria heeft gezegd dat ze zelf geen betere man had kunnen vinden. Na zijn dood is ze altijd in de rouw blijven lopen. Ferdinand van Portugal had ook een relatief gelukkig huwelijk. Koning Leopold I van België had een goed verstandshuwelijk.”

Welke lessen voor nu kunnen we trekken uit de geschiedenis van het huis Coburg?

„De tijden zijn veranderd. Het zou nu ondenkbaar zijn dat één familie nu in alle landen van Europa invloed zou hebben.

Verder valt op dat de Coburgs zich langer weten te handhaven dan de machtige vorstenhuizen van de Duitse Hohenzollerns, de Oostenrijkse Habsburgers en de Russische Romanovs. Dat komt door hun schelmsheid en enorme overlevingsinstinct. Tegelijk denk ik dat als de Duitse keizer Wilhelm II (1859-1941) –voorman in de Eerste Wereldoorlog– er niet was geweest, de kaart van Europa er heel anders zou hebben uitgezien.”

De stoeterij van Europa. De Coburgs en hun klim naar de macht, Jan van den Berghe; uitg. De Bezige Bij, Antwerpen, 2014; ISBN 978 90 8542 547 2; 512 blz.; € 29,99.

Luther en Coburg

Aan de oostkant van de Beierse stad Coburg ligt de Veste Coburg, een van de grotere kastelen van Duitsland. Het was tot in de 16e eeuw het hoofdverblijf van de hertogen van Coburg Saksen, die daarna vooral op Slot Ehrenburg in de stad woonden.

In 1530 verbleef Maarten Luther zes maanden op de Veste Coburg. Zijn beschermheer wilde niet hebben dat hij naar de godsdienstgesprekken van Augsburg zou gaan, uit vrees voor een arrestatie van de reformator. Luther volgde de besprekingen op afstand vanuit Coburg.

De burcht biedt nu onderdak aan drie kunstmusea, maar er is ook een Lutherkamer te zien.

www.kunstsammlungen-coburg.de

Een groot koninklijk netwerk

Naar welke tronen lopen er vanuit Coburg lijnen? Van den Berghe: „Dankzij een uitgebalanceerde huwelijkspolitiek infiltreerden de Coburgs het huis van Hannover, van Hohenzollern, van Romanov en van Oostenrijk; ze kwamen aan de macht in vijf soevereine Duitse staatjes en droegen de koningskroon in België, Portugal, Brazilië en Bulgarije. Familieleden zaten korte of langere tijd op de tronen van Oostenrijk, Rusland, Zweden, Griekenland, Joegoslavië, Spanje, Noorwegen, Italië, Denemarken, Luxemburg, en Frankrijk. Charlotte, de dochter van Leopold I, werd keizerin van Mexico. Stefanie, de tweede dochter van Leopold II, was voorbestemd om keizerin van Oostenrijk-Hongarije te worden. Maar doordat kroonprins Rudolf met zijn minnares zelfmoord pleegde in Mayerling, ging die dynastieke droom niet in vervulling.”

Spin in het web was later de Britse koningin Victoria, dochter en echtgenote van een Coburger, stelt Van den Berghe. „Zij werd wel de grootmoeder van Europa genoemd.” Bij Victoria’s dood waren de Duitse keizer, de Russische tsarina, de Spaanse koningin, de Zweedse koningin en de Roemeense kroonprinses oomzeggers van Victoria’s oudste zoon Eduard. „Zijn dochter Maud werd koningin van Noorwegen. De vorsten van Bulgarije, België en Portugal waren zijn neven. De Deense, Noorse en Griekse monarchen zijn zwagers.”

Nu zitten nog (nazaten van de) Coburgs op de troon in Groot-Brittannië en België. „Al hebben beiden vorstenhuizen die naam niet meer.” De Zweedse koning Gustav is een kleinzoon van de laatste regerende hertog van Saksen-Coburg.