De uitslagen van de verkiezingen, waarbij de regerende partij MMD (Multiparty Movement for Democracy) 29 procent van de stemmen verkreeg, zijn volgens kiezers en oppositiepartijen nog steeds dubieus. Toen op nieuwjaarsdag kandidaat Anderson Mazoka van oppositiepartij UPND (United Party for National Development) de overwinning opeiste, gingen enthousiaste aanhangers de straat op om die te vieren.

Een dag later bracht de MMD de einduitslag naar buiten om als officiële winnaar uit de bus te komen. De aanhangers van de oppositie waren woedend en veroorzaakten een dag lang rellen in de hoofdstad Lusaka.

Hoewel er genoeg beschuldigingen van fraude en onregelmatigheden zijn, is het moeilijk om die te bewijzen. Mede doordat het voornamelijk om kleine incidenten ging, heeft zowel de Amerikaanse regering als de Fodep (Foundation for Democratic Progress) de verkiezingen vrij en relatief eerlijk verklaard. Dat in de uitkomst weinig procentueel verschil zit tussen de twee grootste partijen (MMD 29 procent, UPND 26 procent, FDD 12 procent) geeft in feite alleen al aan dat grootschalige fraude niet waarschijnlijk is. Anderzijds verwijt de oppositie dat juist het kleine verschil fraude in de hand heeft gewerkt.

In feite is het ook aan de oppositie zelf de wijten dat de MMD aan de macht blijft. Zoals een lezer van de krant Times of Zambia van 4 januari schrijft: „Hadden de 11 oppositiepartijen het algemene advies opgevolgd om geschillen opzij te leggen en een blok te vormen, dan zou zonder veel moeite de MMD verslagen zijn en zou al het gevecht over de uitslagen onnodig zijn.”

Tenslotte heeft 71 procent van de kiezers tegen de MMD gestemd, maar naar macht lonkende partijkandidaten -vaak gefrustreerde ex-MMD-politici- hebben hun eigen graf gegraven door elk een eigen partij op te richten die qua programma nauwelijks onderdoet voor de MMD.

Ondanks de vermeende onregelmatigheden steekt een aantal partijen ook de hand in eigen boezem, zoals de ZRP (Zambia Republican Party): „De resultaten hebben ons een les geleerd. Laten we samenwerken en ondertussen afwachten hoe Mwanawasa het land zal leiden. Als hij het niet goed doet, winnen we absoluut in 2006.”

Eén ding is duidelijk na de uitslagen. De Zambianen zijn de voormalige president Frederick Chiluba en de MMD beu. Chiluba maakte indertijd een redelijk succesvolle start met de privatisering van staatsbedrijven en gaf de vrije handel een goede impuls.

Een groot deel van zijn tienjarig presidentschap was hij echter druk zijn voorganger Kaunda te bevechten en te voorkomen dat deze mee zou doen aan de verkiezingen van 1996. Dit soort leiders zijn Zambianen nu beu. Ze willen een manager die daden bij woorden voegt en de nog altijd zwakke economie uit het slop helpt.

Of de nieuwe president, Levy Mwanawasa, daartoe in staat is, is nog maar de vraag. Begonnen als succesvolle en populaire vice-president onder Chiluba, kreeg hij in 1994 een auto-ongeluk, waardoor hij regelmatig aan black-outs lijdt door een beschadiging aan zijn hersenen. Zijn eerste maatregel van financiële aard getuigt van weinig economisch inzicht: gratis scholing tot klas 9 (16-jarigen) terwijl de schatkist praktisch leeg is.

Ook de dreigementen van Mwanawasa om oppositieleiders die herrie schoppen, op te sluiten en levenslang of de doodstraf te geven, zijn slecht gevallen. UNIP-vice-president Chongo waarschuwt in The Monitor dat Mwanawasa zal vallen als hij blijft dreigen dat oppositieleiders vastgezet zullen worden. „Mwanawasa moet zich realiseren dat hij een minderheidspresident is. Hij kan beter proberen het vertrouwen te winnen van de 71 procent van de kiezers die hem verworpen hebben in de verkiezingen.”

Als Mwanawasa een democraat was, zou hij als minderheidspresident de oppositie serieus genomen hebben en een aantal geschikte politici in zijn kabinet hebben opgenomen. Een coalitie met bijvoorbeeld Anderson Mazoka van de UPND zou de democratie van het land zeker goedgedaan hebben en tevens veel ontevredenheid onder stemmers weg hebben genomen.

Dat er nog door veel Zambianen langs tribale lijnen gestemd wordt, blijkt wel uit het feit dat Mazoka grote winnaar is in het westen en zuiden van het land (waar hij vandaan komt), terwijl Mwanawasa veel stemmen heeft gewonnen in het noorden en de Copperbelt (het ertsrijke gebied langs de grens met Congo).

Mede hierdoor suggereert een aantal politieke analisten dat partijkandidaten die in bepaalde provincies of regio’s veel stemmen hebben gekregen, daar als regionaal bestuurder een plaats zouden moeten krijgen. Hierdoor krijgen stemmers de kandidaat in hun regio die ze hebben willen en dit kan helpen de spanningen tussen stammen te verminderen. Ook zouden hierdoor bestuurders die het presidentschap ambiëren zichzelf eerst moeten bewijzen als regionaal bestuurder. Dat Mwanawasa de oppositie geen enkele rol heeft toebedeeld en voor een groot deel oude rotten van de MMD heeft benoemd, zegt echter genoeg.

Het vertrouwen is bij velen al weg. Chiluba blijft in de herinnering bestaan als weinig succesvol en integer en met name in het westen en zuiden van het land is zijn opvolger Mwanawasa nog minder populair. „Ach”, zegt John Gwalya, een kleine boer vlak bij Mazabuka, „het maakt allemaal weinig uit. Politici zijn allemaal hetzelfde en zijn alleen uit op macht, terwijl wij honger lijden. Maar volgende keer stem ik wel weer op de oppositie.”