Gefluister klinkt er door de rijen in het auditorium van de Vrije Universiteit. Tijdens het vertonen van fragmenten uit de IKON-documentaire ”Om de oude wereldzee”, vrijdag in Amsterdam, wordt duidelijk hoe op de grens van Europa en Azië niet alleen culturen, maar ook religies botsen. Dat roept reacties op bij de aanwezigen, die al kijkend in gesprek raken.

Wat dat betreft lijkt er in een eeuw tijd weinig veranderd. Ook de gereformeerde voorman Kuyper, die een rondreis maakte om de Middellandse Zee, trok al oordelend langs volken en culturen. Waarbij hij volgens documentairemaker Martin Maat „schematisch” keek naar de samenleving. „Uit een bezoek van twee dagen aan een gebied trok hij conclusies over ”de” moslim of ”de” koptische christen.”

De makers van de documentaire en prof. dr. G. Harinck, auteur van het gisteren gepresenteerde boek ”Aan het roer staat het hart”, probeerden onbevooroordeeld te kijken, zegt Maat. Dat resulteerde erin dat de beeldvorming de ene keer negatiever uitviel voor christenen, en de andere keer voor moslims. Maat: „Wij proberen aan te tonen dat de leidende partij in het land de macht heeft, en dat die het de minderheid moeilijk maakt. In Egypte de moslims die het de christenen moeilijk maken, op de Krim de Krim-Tataren die het de moslims moeilijk maken.”

Volgens Reitsma, bijzonder hoogleraar aan de Vrije Universiteit, valt het voor westerlingen niet mee om een evenwichtig beeld te krijgen van het Midden-Oosten. „Er zijn veel verhalen uit die regio die, als we ze willen zien, een ander verhaal vertellen. Die doen niets af aan de afschuwelijke dingen die er gebeuren. Maar de vraag is hoe we de balans vinden tussen het kwade kwaad noemen en het goede waarderen.”

Reitsma ziet drie valkuilen bij het beoordelen van andere religies en culturen. De eerste: de ander beoordelen vanuit je eigen kaders, „waardoor we de ander geen recht doen.” Dat is hoe velen in het Midden-Oosten volgens Reitsma de visie van het Westen op de islam ervaren. Een ander risico noemt hij de splinter en de balk: dat wat je over de ander zegt, ook veel verraadt over wie je zelf bent. Volgens Reitsma probeert Harinck zich daaraan te ontworstelen als hij op de Krim is, het door Rusland geannexeerde schiereiland van Oekraïne. Daar worden zijn ogen ervoor geopend dat de Russen dit gebied graag willen hebben omdat het de geboortegrond vormt van de Russisch-Orthodoxe Kerk.

Als laatste wijst Reitsma op het belang van het onderkennen van verschillen tussen religies. Doen alsof er alleen maar positieve ontwikkelingen mogelijk zijn als religie buiten beeld blijft, is voor hem geen optie. „Kuyper had niet te maken met die valkuil, maar dit speelt ons in het Westen nu wel parten.”

Lees meer in Digibron

„Kuyper was soms lyrisch, ik snap dat”, Reformatorisch Dagblad (7 mei 2015)