Naar Global Crossing, eind januari bankroet gegaan, is inmiddels een onderzoek ingesteld. Het conglomeraat Tyco meldde deze week dat het de afgelopen drie boekjaren voor 8 miljard dollar aan overnames heeft verzwegen.

Veel bedrijven hebben grootscheeps financiële ballast weggemoffeld, overigens vaak binnen de marges die de Amerikaanse wet en beursregels bieden. Enron vulde die ruimte dankbaar op met het oprichten van Special Purpose Entities (SPE’s), dochters waar schulden konden worden gestald zonder dat die op de eigen balans meegenomen hoefden te worden.

Het resultaat van zo’n constructie is een florissante winst en dus een stijgende aandelenkoers. Maar op het moment dat een SPE omvalt, stort een kaartenhuis in elkaar. Voor Enron betekende het een bankroet in de hoogste versnelling.

De affaire met de energiereus roept verontwaardiging op over de wijze waarop bedrijven hun cijfers presenteren. Enron heeft immers de winstcijfers op grove wijze gemanipuleerd.

Toch valt het door Enron gehanteerde instrument binnen de grenzen van wat is toegestaan. Voorwaarde is wel dat een SPE niet door dezelfde mensen wordt geleid als het bedrijf dat grootaandeelhouder is. En dat was in het Enron-schandaal wel het geval. Een dergelijke belangenverstrengeling is niet toegestaan.

Met de boekhoudkundige behandeling van zijn financiële ballast ging Enron niet zijn boekje te buiten. Het buiten de eigen balans houden van schuld is toegestaan binnen zowel de Amerikaanse (GAAP) als de Europese accountancyrichtlijnen (IAS).

Een manier om schuld weg te moffelen is operationele lease. In dat geval least een bedrijf een kantoorpand, wat in vijf jaar 1 miljoen euro aan rente kost. Volgens GAAP en IAS mag de jaarlijkse rentelast van 200.000 euro als kosten op de resultatenrekening worden gezet en niet als langdurige verplichting op de balans.

De IASB, de internationale accountantsclub die de IAS-richtlijn propageert, zoekt inmiddels naar manieren om operationele lease op de balans te krijgen. Maar het nodige verzet is te verwachten, vooral uit de leasebranche. „Die ziet het voorstel als het einde van de westerse beschaving”, aldus een gekscherende IASB-voorzitter David Tweedie onlangs in The Wall Street Journal.

Bij de SPE’s, waarvan ook Enron gebruikmaakte, wordt een toekomstige winst verkocht aan derde partijen. Verder dienen zulke dochters om investeerders en kredietverstrekkers te lokken. Extra kredieten zorgen voor extra schuld, maar ondergebracht bij SPE’s, blijven die buiten de eigen boeken. Dat mag, zolang een derde partij maar een belang van 3 procent of meer in de SPE heeft.

Ook factoring is een instrument. Bij factoring besteedt een onderneming het innen van klantenschuld (debiteuren) uit aan een gespecialiseerd bedrijf. Daarmee verzekert de onderneming zich tegen wanbetalers, maar het factureringsbedrijf zal voor zijn werk wel provisie rekenen. En als een klant blijkt niet te kunnen betalen, mag het factureringsbedrijf in bepaalde gevallen gewoon weer bij zijn opdrachtgever aankloppen. De IAS wil nu dat dergelijke verplichtingen beter op de balans terug te vinden zijn.

Al voor het Enron-schandaal werkten internationale accountants aan strakkere regels voor schulden buiten de balans. Ze zullen gegoochel zoals bij Enron moeilijker maken, maar tegelijkertijd zullen bedrijven accountants grif geld betalen om de mazen van het net te zoeken. Alle reden voor beleggers om op hun hoede te blijven.