Wat staat er in het akkoord?

Met het akkoord willen VVD en PvdA het aantal gemeenten dat noodopvang mag bieden aan illegalen terugbrengen tot vijf: Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Eindhoven. Het kabinet is bereid 15 miljoen euro uit te trekken voor dergelijke voorzieningen. Illegalen kunnen aankloppen bij de noodopvang op voorwaarde dat ze bereid zijn mee te werken aan terugkeer naar het land van herkomst. Doen ze dat niet, dan wordt de opvang weer beëindigd.

Alle overige gemeenten dan de genoemde vijf grote kunnen de illegalen die bij hen aankloppen voor noodopvang „doorverwijzen” naar Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht of Eindhoven, zo staat er in het akkoord. Voor zover zij de afgelopen maanden zelf met noodopvang zijn begonnen, moeten zij hun inspanningen weer beëindigen. Buiten de vijf grote gemeenten wil het kabinet geen structurele opvangvoorzieningen meer.

Wat vindt de VNG van het akkoord?

Gisteren bleek tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer dat gemeenten vier bezwaren hebben. Het typeren daarvan heeft altijd iets gekunstelds, maar twee daarvan lijken primair praktisch, twee zijn er duidelijk principieel.

Wat gemeenten duidelijk niet zint, is dat de noodopvang wordt beperkt tot vijf gemeenten én dat er al binnen „een beperkt aantal weken” moet worden beslist of iemands vertrekbereidheid voldoende is.

Grote verontwaardiging is er over het dreigende verbod voor het overgrote deel van gemeenten om straks nog noodopvang te mogen bieden. Wat de VNG helemaal furieus maakt, is de boete waar het kabinet gemeenten die de noodopvang voortzetten mee dreigt: het niet meer bekostigen van integratieprogramma’s voor toegelaten asielzoekers.

Is de medewerking van gemeenten belangrijk voor het kabinet?

Ja, in dit geval wel. Beleidswijzigingen die consequenties hebben voor gemeenten probeert het Rijk altijd vast te leggen in bestuursakkoorden met de VNG, zo ook in dit geval. Of het kabinetsbeleid uitvoerbaar is, staat of valt niet altijd met de vraag of Rijk en gemeenten erin slagen tot een akkoord te komen. Denk maar aan de zorgwetten. Als Tweede en Eerste Kamer besluiten dat gemeenten verantwoordelijk worden voor de jeugdzorg en voor delen van de ouderenzorg moeten deze daar echt aan geloven; of er nu een akkoord komt of niet.

Met betrekking tot het asielbeleid hebben gemeenten en burgemeesters echter aardig wat troeven in handen om het kabinet tegenspel te bieden. Een voorbeeld: Volgens de gemeentewet is niet het kabinet of de Tweede Kamer maar de burgemeester verantwoordelijk voor de openbare orde en veiligheid in de gemeente. Kortom, als een burgemeester besluit dat noodopvang voor illegalen in zijn gemeente vanuit dat oogpunt noodzakelijk is, kan het kabinet daar weinig tegen doen. Verder loopt er bij de Centrale Raad van Beroep nog een bodemprocedure die is aangespannen door drie illegalen over de vraag in hoeverre het bieden van noodopvang moet worden beschouwd als gemeentelijke zorgplicht. Is het antwoord ja, dan betekent ook dat een extra complicatie voor het kabinet.

Wat betekenen de reserves van de VNG voor de houdbaarheid van het akkoord?

Dat is speculeren, maar de kans dat het kabinet de boetebepaling op enig moment toch zal moeten schrappen of op z’n minst flink moet afzwakken, lijkt op dit moment vrij groot. Of het kabinet de noodopvang nieuwe stijl uiteindelijk ook in meer dan vijf gemeenten zal toestaan én daarbij accepteert dat deze soms langer dan een beperkt aantal weken zal duren, is lastig te voorspellen. Dit hangt mede af van de vraag hoe hoog de VNG het spel tijdens de onderhandelingen speelt.